Belgische professor over het bollendebat: ‘Ik deel uw bezorgdheid, maar je moet niet lopen voor je kunt stappen’

Voor- en tegenstanders buitelen over elkaar heen in de discussie over het gebruik van pesticiden in de bollenteelt. De gemeente Westerveld lijkt verdeeld: wat voor de een beschermingsmiddel is, betitelt de ander als gif. Na de noodkreet van huisarts Evelien van Soldt uit Wapserveen raakten de gemoederen verhit; zij vermoedt een direct verband tussen pesticiden en ziektes als Parkinson, kanker en ALS.

Jan Tytgat is hoofd van het Laboratorium voor Toxicologie en Farmacologie aan de Katholieke Universiteit van Leuven. De Belgische professor en toxicoloog - die studeerde aan de beste school ter wereld en les kreeg van Nobelprijswinnaars, wereldvermaard op zijn vakgebied - reageert.

„Ik vergelijk het in mijn lessen met een dierentuin. Als je met je gezin met jonge kinderen naar de dierentuin gaat, ga je naar zeer gevaarlijke dieren. Maar als de dierentuin professioneel werkt en alle hokken goed sluit, dan is er geen blootstelling en ook geen risico. Maar je bent wel degelijk langs gevaren gewandeld. En hebt ervan genoten. Moeten de dieren nu weg? Nee, je moet de kooien goed gesloten houden.”

„De oorzaken van Parkinson en andere neurologische ziekten zijn heel vaak complex en niet volledig begrepen. Er zijn tientallen studies die een ‘verband’, een ‘associatie’ met pesticiden aantonen. Dat is een valide reden om bezorgd te zijn, om verder onderzoek te doen. Maar om op basis van een verband zeggen dat er een causaal verband is, dat iemand Parkinson heeft gekregen dóór pesticide, is wetenschappelijk gezien een brug te ver.”

„In Nederland durf ik dat niet te zeggen, maar in Vlaanderen zeker niet. In het curriculum van een praktiserend arts is heel weinig toxicologie dat aan bod komt. Kennis van pesticiden is er niet. Deze huisarts heeft zich misschien wel vastgebeten in het onderwerp en heel veel artikelen gelezen, maar in het algemeen hebben artsen weinig kaas van toxicologie gegeten.”

Slaat ze dan niet te hard op de trom?

„Als ze kan terugvallen op klinische analyses die gedaan zijn in bloed of urine van haar patiënten, dan vind ik haar uitlatingen volledig legitiem. Als die resultaten verontrustend zijn, dan vind ik het zelfs nodig dat er aan de alarmbel wordt getrokken. Maar als dat niet gebeurd is, is het toch wel een formulering zonder wetenschappelijke meting en dat is kort door de bocht.”

„Het gaat over het ontbreken van een causaal verband. Van asbest kun je echt zeggen: de cumulatieve blootstelling aan die vezeltjes lijdt ongetwijfeld tot longvlieskanker. Dat is 1-op-1 bewezen. Dat verband is hier niet. Ik zou niet direct tekenen. Ik zou zeggen: ik deel uw bezorgdheid, maar je mag niet lopen voordat je kan stappen.”

„Misschien toch een beetje. Het koppel in de krant woont heel landelijk, naast een veld waar bloemen worden gekweekt. Dan kun je begrijpen dat telers intensief pesticiden gebruiken. Als je daar vlak naast woont, je hebt pech met de windrichting, je speelt buiten, of je eet breedbladige groenten als sla of andijvie uit de moestuin, dan maak ik me wel zorgen. Daar is de kans op concentraties veel hoger dan gemiddeld. Dan begrijp ik de bezorgdheid van deze mensen zeker wel.”

„Ja, want hoeveel mensen wonen zo? Niet iedereen woont naast een perceel waarop bloemen geteeld worden. Je mag het niet veralgemeniseren. Dan zullen mensen zeggen: ‘ja, maar alle voeding en drinkwater dan?’ Nou, daar wordt op gecontroleerd, door bijvoorbeeld het RIVM. Alles wat in de supermarkt terechtkomt, mag en moet de consument met een gerust hart vertrouwen: dit is veilig, dit is gecontroleerd. Ga je daarentegen bij de boer op het erf eitjes kopen - of asperges of aardbeien - dan moeten mensen beseffen dat ze zich blootstellen aan een groter risico. Je kan alleen hopen dat de professional die dat verkoopt in orde is met de regelgeving.”

„Waar voor mij de blinde vlek zit, en waar ik de ongerustheid van Jan Modaal kan begrijpen, zijn de combinaties van pesticiden die worden gebruikt. Die zijn niet altijd uitgetest met moderne technieken in een lab of op proefdieren. Er zijn veel believers en non-believers als het gaat om een mogelijke link naar ALS en Parkinson. We weten welke combinaties het meest gebruikt worden. Laat ons met die cocktail analyses doen en binnen zes maanden kunnen we die blinde vlek van veel mensen, mezelf incluis, oplossen.”

„Voor iets wordt toegelaten in Europa, is er lange adem aan vooraf gegaan. Na laboratoriumtesten komen testen met lagere orde- en hogere ordedieren. Dan stelt men een dosis-responsrelatie op: wat is de laagste concentratie die een nadelig effect geeft en wat is de hoogste concentratie die geen effect geeft? De mens kan gevoeliger zijn dan een knaagdier en er kan sprake zijn van allergie of immuniteit, dus die waarde wordt door onzekerheidsfactoren gedeeld door minimaal honderd. Is de bewijswaarde onzeker, dan wordt gedeeld door duizend of nog meer. Je mag dus aannemen dat pesticiden die worden toegelaten in Europa grondig bestudeerd zijn.”

„Dan krijg je een zero-tolerance-beleid. Ik ben er voor dat we naar een pesticidevrije wereld evolueren, omdat we dan elk risico wegnemen. Maar we moeten dan ook de consequenties onder ogen zien: je brengt hongersnood teweeg en er is al zoveel honger. Zonder pesticiden gaat de opbrengst van rijst, aardappel en mais significant naar beneden. Er komt minder beschikbaar, de prijzen gaan omhoog en de arme mensen betalen het gelag. Dan is de vraag: is dat ethisch verantwoord?”

„De teler mag plots niks meer gebruiken. Dan kom je wel aan zijn portemonnee. Als medeburger of beleidsbepaler zeg je: ‘sorry, maar zorg maar dat je je aanpast’. Tsja, die discussie overstijgt mijn deskundigheid.”

„Dat klopt. Bloemen en bollen zijn geen bestanddelen om te overleven en dus kun je radicaler zijn. Anderzijds: de gemiddelde mens zal niet elke dag drie keer een ruiker kopen en je gaat er niet aan sabbelen. Het gevaar schuilt wat er vanuit niet EU-landen op bloemen wordt gesproeid; in Kenia worden fungiciden gebruikt tegen schimmelgroei tijdens transport. Als je vervolgens met die bloemen moet werken, dan ben ik zeer bezorgd. Maar dat is een heel andere context dan iemand die af en toe een ruiker voor vrouw of vriendin koopt.”

„Weet u, door te leven, ga je ook sterven. Door te leven, stel je je ook bloot aan risico’s. Als je bezorgd bent voor een risico, probeer dat risico dan te minimaliseren. Probeer je leven zo gevarieerd mogelijk te leven. Koop uw voedsel op verschillende plekken, dus niet steeds bij dezelfde leverancier. Eet af en toe een ei van een hobbykip, maar koop ook in de supermarkt, want die zijn bewezen PFAS-vrij.”