Jules Renardus, de 'zwarte meester' van Nieuw-Schoonebeek. 'Ik had nog nooit eerder een donker iemand gezien'

Dat er donkere mensen bestonden, dat wisten inwoners van Nieuw-Schoonebeek natuurlijk wel. Maar velen hadden er nog nooit eentje in het echt gezien. Dat veranderde in 1924. De in Paramaribo geboren Jules Renardus werd als leerkracht aangenomen op de Gerardus Majellaschool.

Het duurde maar even en hij had de bijnaam De Zwarte Meester. In Nieuw-Schoonebeek wonen nog altijd best veel mensen die les van hem hebben gehad. Renardus bleef de school trouw, tot hij er in 1970 als directeur met pensioen ging. ,,Ik herinner me hem als een strenge meester, maar ik kon prima met hem overweg’’, zegt Ria Voppen (72), die, net als haar drie zussen en vier broers, les van hem kreeg. ,,Of ik eerder een donker iemand had gezien? Nee, volgens mij nog nooit. Meester Renardus was de eerste.’’

Waarom kwam Renardus in de jaren 20 naar Nederland en hoe belandde hij in Nieuw-Schoonebeek? En waar ging hij naartoe, toen hij in de jaren 70 dit dorp verliet? Op zijn oude school is er niemand die het weet en ook Ben Gustin, die van 1975 tot 2019 op de school werkte en vanaf 1998 directeur was, kan geen duidelijkheid verschaffen.

Wie meer wil weten over het leven van Renardus kan binnen enige tijd zijn hart ophalen. Zijn in Sittard woonachtige kleinzoon Lucien Kester (63) is bezig met het schrijven van een boek over zijn in 1997 overleden opa. ,,Ik trok als zijn oudste kleinzoon veel met hem op. Mijn grootvader heeft een bijzonder leven gehad. Hij vertrok als tiener in zijn eentje van Suriname naar Nederland, werd de eerste donkere inwoner van Nieuw-Schoonebeek en trouwde in de jaren van de opkomst van Adolf Hitler met een blonde Duitse vrouw.’’

Jules Renardus werd in 1905 geboren in Paramaribo en hij groeide op in een katholiek gezin met twee broers, een zus en een pleegzus. ,,Het gezin werd in de buurt ‘de familie kaarslicht’ genoemd, omdat de gezinsleden altijd ‘s avonds zaten te studeren’’, zegt Gonda Lafeber-Renardus (89), moeder van Lucien Kester en de oudste dochter van Jules Renardus.

De vader van Jules was schoolmeester en lees- en schaakfanaat. Als tiener trad Jules in diens voetsporen en begon aan een opleiding voor onderwijzer. Op zijn achttiende vertrok hij naar Nederland om in Amersfoort zijn hoofdakte te halen. Dat lukte en via pastoor Huurdeman belandde Renardus vrijwel meteen daarna op de katholieke lagere school in Nieuw-Schoonebeek. Huurdeman was daar pastoor en had goede connecties bij het aartsbisdom in Utrecht.

In het Drentse grensdorp vond de vrijgezelle Surinaamse schoolmeester in eerste instantie onderdak bij een hospita. Later kreeg hij er een onderkomen voor zichzelf.

De Gerardus Majellaschool bestond nog maar net, zij was in maart 1924 met veel katholiek ceremonieel in gebruik genomen. Het eerste hoofd der school was Ben Schröer, die eerder in het dorp de leiding had gehad over de openbare school. Het was in die tijd heel moeilijk om aan docenten te komen en om die reden kreeg de echtgenote van Schröer verlof om als tweede leerkracht op de school aan de slag te gaan. Jules Renardus was de derde docent die werd aangenomen.

In 1929 kreeg de school er een vierde lokaal en een vierde leerkracht bij en in 1931 werd het docentenkorps uitgebreid tot vijf. Het overblijflokaal werd noodgedwongen als klasruimte gebruikt.

In die periode speelde Renardus geregeld korfbal met Duitse en Nederlandse collega’s in Twist, vlak over de grens bij Nieuw-Schoonebeek. Daar ontmoette hij Regina Nienstett, een blonde Duitse die in de Harz woonde en tijdelijk bij familie logeerde. Ze vonden elkaar leuk en bleven contact houden nadat Regina weer was terug gekeerd naar de Harz, in het midden van Duitsland. Op zijn motor reed Renardus er naartoe.

,,De ouders van mijn oma waren dol op hem’’, zegt kleinzoon Lucien. ,,Hij was goed voor hun dochter, was katholiek en had in Nederland een goede baan. Dat hij donker was, vonden ze geen enkel probleem.’’

In 1933, het jaar waarin Hitler aan de macht kwam, trouwden de beide geliefden in Duitsland en vertrokken daarna meteen naar Nieuw-Schoonebeek om daar te gaan wonen. In Nieuw-Schoonebeek krijgt het stel vijf kinderen, vier dochters en een zoon.

Ook na schooltijd is de Surinaamse onderwijzer actief in en voor het dorp. Hij speelt voetbal en is organist en dirigent van het kerkkoor. ,,Hij was buitengewoon muzikaal, speelde zelf piano en orgel zonder ooit les te hebben gehad’’, zegt zijn in Baarn woonachtige dochter Gonda.

Dat Ria Voppen zich meester Renardus als een strenge onderwijzer herinnert, begrijpt ze goed. ,,Hij was ook streng.’’ Kleinzoon Lucien: ,,Mijn grootvader was een zeer aanwezig iemand, soms ook best wel een moeilijke man.’’

Bang was hij niet, ook niet voor de plaatselijke pastoor. Dochter Gonda: ,,Stelletjes die moesten trouwen omdat het meisje zwanger was, kregen geen gezongen mis en dienden zich op een huwelijksdag geheel in het zwart te kleden. Mijn vader was het daar niet mee eens en maakte dit ook heel duidelijk aan de pastoor. In die zin was hij zeker vooruitstrevend.’’

Met de burgemeester van Schoonebeek probeerde hij ouders van leerlingen met goede schoolrapporten ertoe te bewegen om hun kinderen niet aan het werk te zetten, maar door te laten leren.

In 1953 vertrok schoolhoofd Schröer en werd Renardus de tweede directeur in de historie van de Gerardus Majellaschool. Dochter Gonda: ,,Uiteraard heb ik les van hem gehad, net als mijn drie zussen en mijn broer. Van hen was ik de enige die ook het onderwijs in ging. Nadat ik daarvoor mijn diploma’s had gehaald, werkte ik als leerkracht twee, drie jaar bij mijn vader op school.

Wat hij van de bijnaam De Zwarte Meester vond? Daar was hij niet blij mee, ontdekte ik later. Die naam maakte steeds expliciet duidelijk dat hij blijkbaar anders was, terwijl hij dat zelf helemaal niet zo zag. In het dorp was ik ook geen Gonda, maar Gonne van de zwarte meester. Of Gonne van de zwarte kraai. Kraai, omdat die vogel ook zwart is.’’

Rond 1970 ging Jules Renardus met pensioen. Een paar jaar later verhuisde hij met zijn Regina naar een flatwoning op tien hoog in de Emmer wijk Angelslo. Later betrok het stel een appartement in een verzorgingshuis in Emmen. Jules Renardus overleed daar in 1997, Regina acht jaar later. Zijn voormalige school in Nieuw-Schoonebeek bestaat nog steeds en is in de loop der jaren meerdere keren uitgebreid en vernieuwd. De Gerardus Majella telt momenteel zo’n tachtig leerlingen.

Het pand aan de Europaweg gaat waarschijnlijk volgend jaar tegen de vlakte. Het gebouw in de dorpskern is oud, allesbehalve duurzaam en bovendien ook te groot geworden. De tijd van het Rijke Roomse Leven met grote katholieke gezinnen is voorbij. Er komt een nieuw schoolgebouw voor in de plaats. Als alles meezit, dan is dit pand eind 2026 gebruiksklaar.

Maar zover is het nog niet, eerst de viering van het honderdjarig bestaan van de Gerardus Majellaschool. Maandag beginnen de festiviteiten. Sina Voppen, de moeder van Ria, verricht samen met de tweeling Pim en Julia Roosken de officiële opening van de feestweek.

Sina Voppen hoopt eind oktober 102 te worden en is de enige dorpsbewoner die nog ouder is dan de school. Ze groeide op in Weiteveen en verhuisde in 1951 naar het geboortedorp van haar man, Herman Voppen uit Nieuw-Schoonebeek. Pim en Julia zijn momenteel de jongste kinderen van de voorschool van de Gerardus Majella.

Ria Voppen: ,,Heel mooi dat mijn moeder dit allemaal nog mee kan maken. Ze ging zelf in Weiteveen naar school, maar ze kent de Gerardus Majella natuurlijk goed uit de periode waarin haar kinderen daar naar deze school gingen. En dat waren er acht. Klopt, allemaal kinderen die ook les hebben gehad van meester Renardus.’’