Lokale acteurs kruipen in de huid van de opgejaagden in het Valtherbos. ‘Op het podium ben ik niet Henk die Ab speelt, maar ben ik Ab in hoe hij denkt en voelt’
De voorstelling in 2013, opgevoerd in de oude korenfabriek van Odoorn. Foto: Boudewijn Benting
Dik tachtig jaar nadat zestien onderduikers verscholen leefden in een hol onder het Valtherbos, brengen acteurs uit dezelfde omgeving het theaterstuk ‘De Opgejaagden’ terug op de regionale bühne. ,,Dit is geen oorlogsepos uit het Westen.”
De reprise van De Opgejaagden, begin mei in het Atlas Theater in Emmen, staat er uiteraard niet vanzelf. De Drentse makers moeten diep graven in de lokale geschiedenis om zich in te leven in de rol van onderduiker, verzetsheld of soldaat. Het opvoeren van een traditionele dorpsklucht is al geen peulenschil, maar het recht doen aan dapper verzet en ondergedoken verdriet vergt nog meer.
Dagboek voormalig onderduiker Ab van Dien
Het stuk komt uit de koker van regisseur en acteur Josh Hassing uit Odoorn. Het is niet dat het verhaal hem kwam aanwaaien, maar op een dag stond de wind wel precies goed. Tijdens een van de vaste fietstochtjes van zijn kapperszaak in zijn woonplaats naar zijn moeder in Emmen, dwars door het Valtherbos, stopte hij bij het onderduikershol om de informatieborden eens goed te lezen. Een klant in de knipstoel wist er daags erna meer over te vertellen en wees hem op het aangrijpende dagboek van voormalig onderduiker Ab van Dien.
Zo werd Hassing duidelijk wat zich tussen december 1942 en de bevrijding in het voorjaar van 1945 afspeelde in en rondom het onderduikershol. Het raakte hem in het hoofd en hart. Hij wilde het wel van de Zuidoost-Drentse daken schreeuwen.
Met Hassing als voortrekker speelde Musicalgroep Odoorn in 2013 zestien zomerse voorstellingen over het onderduikersverhaal in de oude korenfabriek in het dorp. In 2020, 75 jaar na de bevrijding, stond een nieuwe reeks voorstellingen op het programma, maar de coronamaatregelen gooiden roet in het eten. De musicalgroep ging ter ziele, maar het script van De Opgejaagden liet zich niet in een la drukken.
Held zonder de held uit te hangen
,,Het voelde niet af. Het was niet klaar”, vertelt Hassing. Met de nieuw opgerichte Cultuur Club Mix Odoorn boekte hij het Atlas Theater in Emmen voor zes nieuwe opvoeringen, exact tachtig jaar na het eind van de Tweede Wereldoorlog. ,,Daarin gloednieuwe beelden, een andere cast en een prachtig nieuw lied’’, voorspelt de regisseur.
Dit keer zijn ze niet gebonden aan een bestaande groep acteurs, aangesloten bij de lokale musicalclub. Hassing: „Voor mij een voordeel, want ik kon gericht zoeken naar de juiste mensen bij de rol. En we hoeven daarom dit keer niet iemand ouder te schminken dan hij is.”
Josh Hassing: 'Acteren is meer dan je tekst opdreunen.' Foto: Boudewijn Benting
Hoewel hij nog steeds met amateurs te maken heeft, vraagt hij veel van zijn spelers. En van zichzelf, door de hoofdrol van kippenboer in verzet Albertus Zefat op zich te nemen. „Hij was een held zonder de held uit te hangen. Hij overzag vooraf de consequenties van zijn daden misschien niet, maar bekocht die wel met de kogel. Dat is nogal wat om te spelen”, zegt Hassing.
,,Maar acteren is voor mij niets iets naspelen of simpelweg je tekst opdreunen van links tot rechts over het toneel lopen. Je moet wat je met je hoofd leest met je hart gaan voelen. Pas dan ga je spelen.’’
‘Schatplichtige rol om te spelen’
Henk Kuipers uit Buinen weet inmiddels wat dat betekent. Hij speelt Ab van Dien, de onderduiker van het dagboek waarop het stuk grotendeels is gebaseerd. „Uiteraard is het verhaal her en der aangedikt of geromantiseerd, maar het is een zeer schatplichtige rol om te spelen. Dan moet je verdriet op het toneel niet gespeeld zijn. Ik geef me daarom helemaal over, mijn tranen zijn echt en dat is best heel kwetsbaar om te delen. Op het podium ben ik niet Henk die Ab speelt, maar ben ik Ab in hoe hij denkt en voelt.’’
Om de cast te laten voelen dat het meer is dan een toneelstuk, bezoeken de spelers samen het onderduikershol in het Valtherbos en gaan ze samen naar Kamp Westerbork. Op de plek waar het verhaal zich afspeelt werden ook de beelden geschoten die op het toneel op grote schermen te zien zijn, bijvoorbeeld van de vlucht van Zefats ontdekte kippenschuur het bos in.
Kuipers: ,,Voor de opnames was het gezellig en jolig. Lekker stamppot eten bij de warme kachel voordat we naar het hol liepen voor de opnames. Toen we een sloot overstaken veranderde de sfeer. Het werd stiller. Precies hier liepen ze meer dan tachtig jaar geleden ook, op zoek naar een veilige schuilplek. Maar zij keerden niet terug naar de verwarming voor koffie en taart. Ze gingen niet voor de gezelligheid het bos in.”
Regionale geschiedschrijving
,,Wij hebben spelers van de 8-jarige Liz tot Wil van 72. Het is goed om met elkaar te bespreken en te voelen waarom het zo belangrijk is dit verhaal te blijven vertellen. Dat maakt onze opvoering alleen maar urgenter en completer’’, vult Hassing aan.
De cast van De Opgejaagden in 2025 met Henk Kuipers uiterst rechts. Foto: Richy Tenno
De geestelijk vader van De Opgejaagden is trots op zijn bijdrage aan de regionale geschiedschrijving. „We kennen veel oorlogsverhalen uit het westen, maar er is zoveel letterlijk om de hoek gebeurd. In Drenthe leeft soms nog de mentaliteit om niet te veel op te rakelen en vooral door te gaan met leven. Niet stoer doen is een goede eigenschap, maar zwijgen kan ook veel belangrijks doen vergeten. Dat willen we voorkomen.’’
Waar gaat het over?
De Opgejaagden zijn zestien Joodse onderduikers die in wisselende samenstellingen het onderduikershol in het Valtherbos overleefden. Ze werden geholpen door verzetsmensen uit de omgeving. Nadat de eerste schuilplaats in 1943 per ongeluk ontdekt was, werd het boshol 500 meter verplaatst.
Historicus Johan Withaar uit Emmen deed uitgebreid onderzoek en schreef een boek, met ook de titel De Opgejaagden, over het onderduikershol. In 2020 werd de plek in het Valtherbos gerenoveerd en kwamen er informatiepanelen. Op 4 mei zijn er herdenkingen.
Cultuur Club Mix uit Odoorn voert de voorstelling zes keer op (middag en avond) in de kleine zaal van het Atlas Theater in Emmen.
