V.l.n.r.: Harm Bouma, Harry Vos, Geesje Timmermans en Jan Top met de maquette van de uitkijktoren van de Hunsow-legende. Foto: Harry Tielman
Stel je eens voor. Na een lange fietstocht kom je in Exloo plots uit bij een grote uitkijktoren. Het heeft wel iets weg van een ruïne. Je klimt naar boven en zie daar wat voor jouw ogen opdoemt: Hunsow, grote en legendarische havenstad aan de Hunze.
Zie je het voor je?
Jan Top (78) uit Exloo en Harry Vos (72), Harm Bouma (73) en Geesje Timmermans (62) uit Odoorn wel. Samen vormen zij Stichting Hunsow Projecten, ontstaan vanuit charitatieve club Lionsclub Borger-Odoorn. Zij hopen een Hunsow-monument in de vorm van een klimtoren van tien tot vijftien meter hoog neer te kunnen zetten, tegenover het Hippisch Centrum Exloo. Want daar, op de rand van het veen en het zand, ergens tussen Exloo en Valthe, bevindt zich de mythe van de stad Hunsow.
Een goed idee begint met een goede pitch. Dat laat het viertal zich geen twee keer zeggen, ook niet als een verslaggever op bezoek komt. Om hun toren aan de man te brengen, starten zij vanuit hun hoofdkwartier in Odoorn een korte film op.
Ezonstad gaat in vlammen op
Met spectaculaire filmmuziek ziet de kijker hoe de Noormannen (de Vikingen) in 808 oprukken. Eerst gaat Ezonstad, gelegen aan de Lauwerszee, in vlammen op. Datzelfde lot ondergaat Hunsow. Vuur, geweld, woestenij, zover het oog reikt. De welvarende havenstad is weggevaagd en raakt in de vergetelheid.
De film springt naar 1660. De Coevordense dominee Johan Picardt komt met groot nieuws. Hij vertelt over een rijke, hoogbegaafde stad, die door brandstichting geheel is verwoest. De straten van Coevorden zouden zelfs geplaveid zijn met de stenen van deze ruïnestad Hunsow.
In 1843 gaan de Podagristen op onderzoek uit. Zij brengen een deel van het stratenpatroon van de oude havenstad tussen Odoorn, Exloo en Valthe in kaart en vinden grote hoeveelheden keien. ‘Is het waar of is het een mythe… wie zal het zeggen?’
Maar dan, 1921. Archeoloog Albert van Giffen concludeert dat de stad nooit heeft bestaan. De keien zijn simpelweg geologisch te verklaren, zo spreekt Van Giffen de toehoorder van de film toe.
Opeens staat Harry Vos met een kreet op van zijn stoel. Hij pakt zijn telefoon en zoekt het nummer van Van Giffen op – die heeft hij wel. En jawel, op het scherm honderd jaar geleden gaat de telefoon. Van Giffen wandelt zijn hunebed in en neemt op. Vos: „Luister eens Albert, wij gaan die mythe omzetten naar werkelijkheid!”
‘Op oude kaarten wordt Hunsow aangegeven’
Dat Ezonstad wel echt heeft bestaan en in 808 – hetzelfde jaar als de vermeende verwoesting van Hunsow – door de Noormannen met de grond gelijk is gemaakt, staat vast, zegt Vos. „En de rivier de Hunze was vroeger veel breder en dieper, daar konden grote schepen door. De Hunze liep vanaf de Lauwerszee naar beneden. Dus ons idee is dat die Vikingen de Hunze zijn afgevaren en in een jaar eerst Ezonstad en toen Hunsow hebben verwoest.”
En dan was er ook nog de Valtherbrug, stelt Vos, die in zijn pleidooi steeds vuriger wordt. De Valtherbrug is een veenbrug uit de IJzertijd die Valthe met Ter Apel verbond en in de negentiende eeuw is opgegraven.
„Dat is voor die tijd een groots bouwwerk, dat moet een gigantisch project zijn geweest”, vertelt Vos. „Dan moet er aan weerskanten van die weg grote bevolkingsconcentraties zijn geweest met financiële middelen, anders leg je die weg niet aan. Dat zou dus aan de kant van Valthe Hunsow kunnen zijn. En archeologen hebben in de negentiende eeuw ook raatakkers en een heel stratenplan gevonden: ook dat wijst op bewoning.”
Harm Bouma, al even enthousiast, valt hem bij. „Op oude kaarten wordt Hunsow aangegeven.” Bouma pakt een oude kaart van Drenthe. „En kijk: zo groot en breed heeft de Hunze inderdaad gelopen.”
‘Wat Loch Ness kan, kunnen wij ook’
Maar laat je nu niks wijsmaken. Want alle gekheid op een stokje – Hunsow is en blijft een mythe, zo wil het stel benadrukken. Het monument is niet bedoeld om te bewijzen dat Hunsow heeft bestaan. Het viertal wil slechts de mythe in leven houden, de fantasie van de toerist prikkelen, laten zien wat Zuidoost-Drenthe allemaal te bieden heeft.
Het ontwerp voor het Hunsow-monument. Foto: Harry Tielman
Er is nooit bewezen dat Hunsow echt is geweest. Maar er is ook geen keihard bewijs dat Hunsow onmogelijk is, willen de heren met hun pleidooi nog maar eens aantonen. En dat houdt het nu juist zo leuk en spannend. „Wat ze in Loch Ness kunnen, kunnen wij hier ook”, zegt Bouma.
Maar dan moeten mensen het verhaal wel kennen. En, zo merkt het stel, daar valt nog wel wat winst te behalen. Want waar in de gemeente Borger-Odoorn genoeg gebouwen en bedrijven de naam Hunsow dragen, blijken weinigen te weten wat Hunsow eigenlijk is.
Dat kan overigens niemand je kwalijk nemen – want wist je bijvoorbeeld wel dat Gasselternijveen honderd jaar geleden een van de grootste Nederlandse zeehavens was?
Ook Jan Top, de geestelijk vader van de Hunsow-uitkijktoren, kende de mythe niet. Hij kwam in 2022 met het idee. Tijdens het opruimen van de boekenkast vond hij een boekje met de titel Hunsow, een fantastische stad. „Je hoort wat, je kijkt wat in boeken, je zoekt wat op. Dan opper je dat bij de Lionsclub en dan vind je altijd wel een stel idioten die dat leuk vinden.”
De heren barsten in lachen uit. „Het is een beetje uit de hand gelopen”, zegt Bouma, die de oude Drentse kaart weer opbergt. „Ik vond dit altijd heel interessant. Maar ik heb er nooit wat mee gedaan, tot Jan met dat verhaal op de proppen kwam. Enige vorm van enthousiasme heeft ons meester gemaakt zo het project vordert”, zegt Vos bescheiden.
Meer dan schapen en hunebedden
Bij de Lionsclub staat iets teruggeven aan de samenleving hoog in het vaandel. Top wilde graag het beeld van de recreatie in dit gebied verbeteren en laten zien hoe archeologisch en geschiedkundig interessant deze regio is. De beeldbepalende uitkijktoren moet in een netwerk van fiets- en wandelroutes komen, met daaromheen picknicksets. Ook denkt het viertal aan virtual reality om de mythe vrij letterlijk tot leven te wekken.
Top: „Wie niet vernieuwt, wacht de bezemwagen. Je kunt niet alles met schapen en hunebedden doen.”
De groep is al twee jaar onderweg met dit project. De positieve reacties van directe omwonenden, ondernemers en de gemeente Borger-Odoorn kunnen ze al in hun zak steken.
Niet dat Borger-Odoorn in de ogen van de initiatiefnemers overigens veel keus lijkt te hebben gehad. „In het oude gemeentewapen van Odoorn staat een verwijzing naar Hunsow en ook in het huidige gemeentewapenschild verwijzen de zwarte halsbanden van de paarden naar de verwoeste stad. Dus de gemeente heeft zich heel nadrukkelijk met de mythe willen associëren.”
Nu zijn het haalbaarheidsonderzoek voor hun burgerinitiatief en de gesprekken met subsidieverstrekkers volop aan de gang. Als dat voorspoedig verloopt, volgt de aanvraag van de omgevingsvergunning. Geïnteresseerden kunnen in september hun fantasie vast de vrije loop laten tijdens een informatiebijeenkomst.
En daarmee hoopt de groep in de voetsporen van de Coevordense dominee Picardt te treden en Hunsow voor eens en altijd uit de vergetelheid te halen.
