Open dag bij de familie Wiechers. Foto: Marcel Jurian de Jong
Ze hadden eerst geen vergunning nodig en nu wel. Het provinciebestuur heeft grote zorgen over de zogenoemde PAS-melders. Waarom is dit en hoe denken ze het op te lossen?
Hoeveel PAS-melders zijn er in de provincie Drenthe en wat is er met hen aan de hand?
Bij het provinciebestuur hebben zich inmiddels 121 ondernemers als zodanig gemeld. Het gaat voor het leeuwendeel om agrariërs, zegt gedeputeerde Henk Jumelet, maar sommigen hebben een ander bedrijf. Allen hebben ten tijde van het Programma Aanpak Stikstof (PAS), tussen 2015 en 2019, hun bedrijf wat uitgebreid. Ze kregen van de overheid te horen dat een vergunning niet nodig was en dat een melding volstond. Maar toen oordeelde de Raad van State op 29 mei 2019 dat het PAS onvoldoende waarborgen bood voor de natuurbescherming.
Al drie jaar is er gesteggel over het legaliseren van de PAS-melders. Waarom is dat zo ingewikkeld?
In feite staan de bedrijven nu op juridisch drijfzand. De juristen op het provinciehuis moeten nu per bedrijf, bij wijze van spreken, dat drijfzand afgraven tot het bedrijf op stevige grond staat.
Daarbij moet blijken welk deel van de bedrijfsvoering juridisch in orde is en voor welk deel nog een vergunning nodig is. Het gaat om bedrijven in de buurt van een beschermd natuurgebied. Daarom is de vraag van belang in welk jaar dat gebied een beschermde status kreeg en hoe groot het bedrijf toen was. „Daarbij kan het teruggaan tot het jaar 1994”, vertelt Jumelet. „Dat is dus bijna 30 jaar. In die tijd is op zo’n boerderij natuurlijk veel veranderd en dat staat dus allemaal op losse schroeven.”
Om de PAS-melders te legaliseren, is zogenoemde stikstofruimte nodig. Dat betekent dat het nabijgelegen natuurgebied de uitstoot van stikstof door het bedrijf nog kan verdragen.
Kan de provincie die situatie niet gedogen in afwachting van een landelijk algemeen pardon, of een noodwet?
Nee, want milieuorganisatie MOB heeft al vijftig handhavingsverzoeken gedaan. De provincie moet daarop reageren. Zij wijst die verzoeken af, omdat het niet evenredig is om te gaan handhaven als er zicht is op legalisatie. Maar daar kan MOB weer tegen in beroep gaan en naar de rechter stappen. In de tussentijd zitten de betreffende agrariërs in een uiterst onzekere situatie. Het is bijvoorbeeld een stuk lastiger om bij de bank geld te lenen als je een onvolledige vergunning op je bedrijf hebt. „Een bedrijf kan dan lager worden getaxeerd”, zegt Jumelet. „Dat is heel vervelend, maar daar hebben we als overheid geen invloed op.”
Kan de provincie die handhavingsverzoeken niet pro forma afhandelen door de betreffende ondernemer een dwangsom op te leggen van 1 euro?
Zo werkt het niet, zegt Jumelet. Het gaat niet om dergelijke symbolische maatregelen. Je moet zoiets echt serieus aanpakken. „Wij handhaven niet omdat dit een onevenredige maatregel is.”
Maar wat moet er dan wel gebeuren?
De oplossing moet toch echt van het Rijk komen, stelt Jumelet. Die trekt veel geld uit om bij de zogenoemde piekbelasters de uitstoot te verminderen. Dat kan door de bedrijfsvoering te vernieuwen en schoner te maken, door het bedrijf over een geheel andere, minder intensieve boeg te gooien of doordat de overheid het opkoopt en beëindigt het. Het Rijk is van plan dit met 2000 tot 3000 bedrijven te doen. Dit ontlast de natuur, waardoor de stikstofruimte ontstaat om de PAS-melders te kunnen legaliseren.
Gaat dat niet nog erg lang duren? Dergelijke ingrepen vergen veel studie, onderhandelingen en een bedrijf met een paar honderd stuks vee kun je niet van de ene dag op de andere stilleggen of ingrijpend veranderen.
Jumelet beaamt dit. ,,We kunnen de ruimte pas inzetten als deze in kannen en kruiken is.”
Bestaat niet het risico dat de Raad van State de aanpak met de piekbelasters opnieuw onderuit haalt?
De opmerking leidt tot een zucht bij gedeputeerde Jumelet. „We hopen dat de ingrepen bij de piekbelasters voldoende garanties bieden om snel tot oplossingen te kunnen komen. Maar inderdaad, als er weer juridische procedures over komen, moet uiteindelijk de rechter de belangen afwegen.”
'Niet minder boeren, maar meer nodig'
De natuur staat op omvallen, waarschuwt Henk Baptist uit Diever. Hij heeft een ecologisch adviesbureau en is criticus van het provinciale natuur- en landbouwbeleid. Hij vindt dat met name CDA en VVD, samen met de PvdA, het probleem met de PAS-melders hebben gecreëerd met een veel te slappe wetgeving.
Nu is het volgens Baptist zaak het hele landbouwbeleid volledig op de schop te nemen en veel natuurvriendelijker te maken. Dit betekent volgens hem echter niet dat er minder boeren moeten komen. „Er zijn juist meer nodig. Het moet veel extensiever.”
Niet alleen het stikstofprobleem maakt die fundamentele veranderingen noodzakelijk, zegt Baptist. Hij wijst er op dat de huidige landbouw ook de waterhuishouding bedreigt. De kwaliteit van het grondwater staat onder druk en daarmee de drinkwatervoorziening. Ook wordt in landbouwgebieden het peil van het grondwater laag gehouden, waardoor verdroging dreigt. „Het systeem loopt tegen grenzen aan”, zegt hij. „En het moet om.”
Ruimte door bemestingsverbod
In Overijssel zijn allerlei procedures over PAS-melders wat eerder van start gegaan dan in Drenthe. In de buurprovincie ontstond de afgelopen maanden grote onrust toen het provinciebestuur handhavend ging optreden tegen PAS-melders. Dit ging met enige tegenzin, maar moest omdat de wettelijke regels dit nu eenmaal vereisen. Eerder deze maand maakte het Overijsselse provinciebestuur bekend een oplossing te hebben gevonden waarmee het grootste deel van deze procedures voorkomen kunnen worden.
De provincie stelt voor landbouwgronden in provinciaal eigendom een bemestingsverbod in waardoor de uitstoot van stikstof omlaag gaat. Beweiden is nog wel toegestaan, aldus het provinciebestuur. Het spreekt van een tijdelijke oplossing, in afwachting van definitieve legalisatie door het rijk.
