Varkensboerderij Akkervarken in Valthermond krijgt de afgelopen weken een recordaantal eikels binnen. Foto: Harry Tielman
Het is herfstvakantie. Mensen gaan massaal het bos in, op zoek naar paddenstoelen. Kinderen scharrelen een herfsttafel bij elkaar. Maar eikels rapen is ook big business. Welkom in de wereld van zaadhandelaren, keurmeesters en handelscertificaten.
Op bepaalde plekken in bossen of op sommige laantjes zie je ze in het najaar af en toe lopen: mensen in gele hesjes die eikels of beukennootjes van de grond rapen. Soms gewapend met bladblazers, in alle gevallen met grote zakken en emmers om de oogst in op te bergen. Een hele dag zijn ze er druk mee, de zakken moeten zo vol mogelijk.
De eikels zijn bestemd voor zaadhandelaren en boomkwekerijen. Door heel Nederland zijn groepen bomen door het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN), een afdeling van de Wageningen Universiteit, aangewezen voor de handel. Die groepen worden opstanden genoemd. Het kan gaan om allerlei soorten, maar beuken en vooral eiken vormen de hoofdgroep.
Een medewerker van Naktuinbouw voert een controle uit tijdens het rapen van eikels. Foto: Naktuinbouw Communicatie
De eikels die van deze opstanden afkomstig zijn, mogen professioneel geraapt worden. Het seizoen is dit jaar officieel geopend op 7 oktober en is in volle gang. Maar wie denkt dat zaadhandelaren nu zomaar aan het rapen gaan, heeft het mis. Eerst moeten zij zich melden bij de Nederlandse Algemene Kwaliteitsdienst Tuinbouw (Naktuinbouw).
„Wij willen weten waar geraapt gaat worden, door hoeveel personen en hoe lang”, zegt Ad Sonnemans, coördinator en controleur bij Naktuinbouw. „Wij sturen dan een inspecteur om in kaart te brengen wat ze daar doen en hoeveel ze ophalen.”
Naktuinbouw doet dit om te verzekeren dat de vruchten en zaden die het professionele circuit in gaan, daadwerkelijk van de juiste opstsanden afkomstig zijn. „Als alles in orde is, krijgt de oogst een zogenaamd basiscertificaat van ons, met alle gegevens erop. Bijvoorbeeld over de soort, het aantal kilogram dat is geoogst en het herkomstgebied.”
Alleen met zo’n basiscertificaat mogen de eikels verkocht worden aan kwekerijen in binnen- en buitenland. „De richtlijnen hiervoor zijn afkomstig uit Brussel en gelden voor de gehele Europese Unie”, legt Sonnemans uit. „Zo houden we voor heel Europa in de gaten waar de zaden vandaan komen, ter bescherming van onze soorten. En we zorgen ervoor dat juist die bomen worden gekweekt die geschikt zijn voor de bosbouw.”
Willem Hempen voert zijn varkens eikels. Foto: Harry Tielman
Het grootste deel van de handel is bestemd voor de bosbouw. Maar ook de eik voor je eigen achtertuin kan heel goed afkomstig zijn uit België of Duitsland, want ook daar worden opstanden in kaart gebracht en werken kwekers en zaadhandelaren met een certificeringssysteem.
„Iedereen kan zo’n opstand aandragen. Doe je dat in Nederland, dan gaat het CGN deze controleren. Bijvoorbeeld op het aantal bomen, de gezondheid ervan en of er nieuwe aanplant is. Elke vijf jaar wordt alles in kaart gebracht en gecontroleerd.”
Sommige opstanden worden veel gebruikt, anderen minder. Ook de oogst is het ene jaar beter dan het andere jaar en de populariteit van soorten fluctueert. Zo zakt de vraag naar de Amerikaanse eik, terwijl dat (nog) niet geldt voor de zomereik. Eikels van die soort worden nog massaal geraapt, vooral in Brabant en Gelderland.
„Eén persoon kan in een dag tijd zo’n 100 kilo rapen”, weet Sonnemans. „Gebruik je machines, kan de oogst op een dag ook zomaar 1000 kilo zijn. Je ziet dat professionele rapers bladblazers inzetten en alles bij elkaar blazen. Daarna gaat alles in een waterbad: de slechte eikels en bladeren blijven drijven, de goede eikels zakken naar de bodem en worden vervolgens in netten bij elkaar gebracht. En dan gaat het, met een certificaat van ons, de handel in.”
Controleurs van Naktuinbouw schatten tijdens het bezoeken van een raapdag met weeghaken in hoeveel er geraapt wordt. „Die kilo’s worden in het computersysteem genoteerd. De zaadhandel krijgt daar een melding van en geeft de volgende dag het definitieve aantal geoogste kilo’s aan ons door. Ze betalen per gecertificeerde kilogram.”
Er is dus een strikte scheiding tussen het professionele eikelrapen en het rapen door particulieren. Maar dat wil niet zeggen dat de twee niet door elkaar kunnen gaan. De opstanden zijn, in vrijwel alle gevallen, gewoon toegankelijk voor mensen die een emmertje eikels willen verzamelen om de dieren op de kinderboerderij te voeren. „Die paar emmertjes doen het ‘m niet”, lacht Sonnemans. „Bovendien zitten de bomen dit jaar goed vol. Eikels genoeg.”
