Leden van Greenpeace protesteren woensdagochtend voor de rechtbank in Den Haag, voorafgaand aan de zaak. Foto: ANP/Phil Nijhuis
Het kabinet kreeg woensdag een ongekende veeg uit de pan van de rechtbank, die Greenpeace in het gelijk stelde in een belangrijke stikstofzaak: de regering móet de uitstoot van stikstof voor 2030 drastisch verminderen. Zes vragen en antwoorden.
Wat wilde Greenpeace bij de rechter bereiken?
De milieuorganisatie vindt dat de huidige regering niets doet aan het beschermen van kwetsbare natuur. Er komt al jaren te veel stikstof in de natuur terecht. De natuur kan dat niet aan en verslechtert.
Greenpeace stelde in het najaar bij de civiele rechtbank in Den Haag dat het kabinet maar geen stappen zet om de uitstoot te reduceren en zich aan de Nederlandse en Europese wetten en regels te houden. Greenpeace wilde via de rechter het kabinet dwingen actie te ondernemen.
Wat zegt de rechtbank nu?
Greenpeace is op bijna alle punten in het gelijk gesteld. Woensdag oordeelde de civiele rechtbank dat de Staat heeft nagelaten natuur te beschermen door de uitstoot van stikstof te verminderen.
Volgens de rechtbank heeft Greenpeace allerlei wetenschappelijke bewijzen ingebracht dat de natuur door de jaren heen is verslechterd.
De Staat, het kabinet dus, moet daarom voor 31 december 2030 zorgen dat op de helft van de stikstofgevoelige natuur niet meer stikstof neerdwarrelt dan de natuur aankan. Die normen zijn in de wet vastgelegd. Het kabinet moet zich eerst richten op de meest kwetsbare natuur, stelde de rechtbank. Het gaat dan om stikstofgevoelige Natura2000-gebieden, zoals het Drents-Friese Wold.
Doet het kabinet dat niet, dan volgt in 2031 een dwangsom van 10 miljoen euro. Greenpeace wilde al voor het einde van dit jaar actie zien, de rechtbank geeft het kabinet het jaar 2030 als deadline mee.
Ook 2030 is al dichtbij, stelde de rechtbank, die concludeerde dat het ,,stevige en onvermijdelijke reducties’’ vergt van het kabinet en de grootste uitstoters, naast landbouw ook industrie en verkeer.
Wat verwijt de rechtbank het kabinet?
De rechters rekenen het landbouwminister Femke Wiersma (BBB) zwaar aan dat zij het stikstofbeleid van het vorige kabinet heeft weggegooid. Christianne van der Wal (VVD), Wiersma’s voorganger, had een stikstoffonds van 24 miljard euro vrijgemaakt en werkte aan het Nationaal Programma Landelijk Gebied, een gebiedsgerichte aanpak, om de stikstofuitstoot te verminderen.
Maar Wiersma, stelt de rechtbank, heeft daar na het schrappen weinig tegenover gezet. Wiersma heeft 5 miljard euro klaarliggen, die ze wil gebruiken om boeren te laten innoveren. Of dat bedrag genoeg is en of de innovaties goed genoeg zijn om de doelen te behalen, is nog maar de vraag.
De rechters konden het kabinet verder niet betrappen op enige visie of plannen om maatregelen te nemen om de achteruitgang van natuur te stoppen. De rechtbank spreekt van een ,,stap terug’’, terwijl er ,,juist extra maatregelen nodig zijn’’.
Wat betekent dit voor het kabinet-Schoof?
Het kabinet moet als de wiedeweerga zijn eigen afspraken gaan halen. Minister Wiersma moet, kortom, aan de bak. In haar eerste maanden in het ambt lukte het de BBB-bewindsvrouw nog niet om tot gedragen afspraken te komen om de uitstoot de reduceren.
Wiersma wil die vooral halen door middel van innovatie, maar dat gaat een groot gedeelte van de Tweede Kamer niet snel genoeg. Ook coalitiepartners VVD en NSC zijn kritisch over de koers van BBB’er Wiersma.
Welke opties hebben Wiersma en het kabinet?
Wiersma zal naar de omvang van de veestapel moeten kijken. Veehouderijen zijn verantwoordelijk voor de meeste ammoniakuitstoot, dat is een stikstofverbinding die zwaar neerslaat in de natuur en daardoor een grote impact heeft. Er zal dus gesneden moeten worden in het aantal koeien in Nederland om uitstoot te verminderen.
Maar de landbouwsector is niet de enige uitstoter. Het verkeer, de industrie en de luchtvaart stoten veel stikstofoxiden uit, een andere, zij het lichtere, stikstofverbinding. Luchthaven Schiphol en staalbedrijf Tata Steel in IJmuiden zijn grote uitstoters.
Wiersma wil boeren ontzien en wil ook kijken naar ,,structurele oplossingen’’ in andere sectoren. Ze wil van boeren, zei ze vorige week, ,,niet het onmogelijke vragen’’.
En dan is er nog een andere uitdaging voor Wiersma: geld. De minister wordt nu gedwongen om stikstofmaatregelen te nemen, maar het kabinet heeft daar nauwelijks geld voor opzij gelegd. Wat Wiersma haar koers ook wordt, er zal ook betaald moeten worden.
Wat gaan wij als inwoners merken van deze uitspraak?
Nederland zit al sinds een uitspraak van de Raad van State in 2019 ‘op slot’. Omdat er jarenlang te veel stikstof is neergedaald op kwetsbare natuur, worden nu voor bouwprojecten alleen vergunningen verleend waarin is bewezen dat ze niet tot verdere schade voor de natuur leiden
Omdat dat vaak wel het geval is, worden veel vergunningen niet verleend. Door ongebruikte stikstofruimte in te zetten, of ruimte te creëren via innovatie, het zogenoemde intern salderen, vond de overheid een geitenpaadje om alsnog vergunningen te verlenen, maar de Raad van State zette daar een paar weken geleden ook een streep door.
Daardoor zijn mogelijk huizen gebouwd zonder rechtmatige vergunning en kunnen boeren zonder geldige vergunning, de zogeheten PAS-melders nauwelijks worden gelegaliseerd. Burgers kunnen gaan merken dat de bouw van nieuwe huizen stilvalt, die gewenste nieuwe snelweg er niet komt, de lucht niet schoner wordt, de waterkwaliteit niet stijgt en de kwaliteit van de natuur niet verbetert.
