Freek de Jonge rekent in Oosterwijtwerd af met vriend en vijand | recensie ★★★★★

Bijna 81 is hij, en voor het eerst sinds jaar en dag ontbreekt een uitzending bij de NPO. Een gemis dat, zo bleek zaterdagavond, vooral voor de kijker pijnlijk is. Want zó actueel, scherp en levendig zie je cabaret zelden.

Freek scrolt door zijn iPad – „Nou, dit ken ik wel uit mijn hoofd, zo’n beetje” – en pakt ondertussen soepel de zaal in. Toch is het geen vrijblijvend avondje. Als bij iemand tweemaal de telefoon overgaat, volgt een droog maar scherp ‘sorry dat we erdoorheen lachten’.

Een rode draad door de voorstelling is zijn evergreen Leven na de dood, telkens in nieuwe gedaanten. Hilarisch is het couplet over Mark Rutte en zijn bestie Donald Trump. Ook Youp van ’t Hek passeert: die kreeg bij zijn afscheid een flesje wijn. „Dat heeft mij doen besluiten tot het bittere einde door te gaan.”

Politiek gezien spaart hij niemand. Wilders krijgt de volle laag als de man die al decennia roept maar niets realiseert. Omtzigt, die het land in het verderf heeft gestort door de PVV salonfähig te maken. De VVD wordt ontmaskerd als een partij van ‘doortrapt, gewiekst, arglistig en boosaardig’ eigenbelang. BBB’s Caroline van der Plas fileert hij via een lijstje ontvangen relatiegeschenken, met nadruk op de banale details. Over de verdeeldheid op links: ,,Zelfs de dieren zijn zich aan het afscheiden.”

De conference bevat ook een geschiedenisles. Over links en rechts (‘links praat over gewasbestrijdingsmiddelen, rechts over gewasbeschermingsmiddelen’), over de naoorlogse kabinetten, over koloniale oorlogen en over de holocaustherdenking die steeds verder wordt opgerekt. In een treffende metafoor zet hij Dick Schoof neer als de chauffeur van een zelfrijdende bus: de passagiers kunnen niets anders doen dan hopen dat het goed gaat.

Freek reflecteert ook op zijn eigen loopbaan. Zijn uitleg over ironie (‘Dus je bent niet links’, zegt zijn kleindochter) leidt tot een kernachtig credo: ironie is de woordvoerder van de twijfel. En zijn Argentinië-acties uit 1978 leren hem dat ‘gelijk hebben’ nog niet ‘gelijk krijgen’ is.

Al trekt hij het zelf in twijfel, De Stemming 7 is misschien wél die ‘strengste verkiezingsconference ooit’ die hij vooraf aankondigde. Toch is er ruimte voor relativering, voor persoonlijke verhalen, voor tedere herinneringen, voor maatschappijkritiek die verder gaat dan de waan van de dag.

En dat allemaal in een voorstelling die er alleen kwam uit pure noodzaak. Geen televisie, dus geen breed publiek, maar wel de behoefte om zich uit te spreken. „Alles beter dan 20 jaar mokkend rondlopen omdat je afscheid hebt genomen.”

De NPO mag zich schamen: dit is politiek cabaret op zijn best, in dienst van het geheugen van het land. Er is leven, er is leven na de dood. In Oosterwijtwerd klinkt het meer als een waarschuwing dan als troost.