Muziekfilosoof Tomas Serrien vertelde in de Lutherse kerk over luisterverwachtingen en nieuwsgierige oren. Foto: Niels Knelis
Soundsofmusic afficheert zich als ‘festival voor nieuwsgierige oren’. Maar van nature houden we helemaal niet van muziek die we niet kennen. Wat kun je daaraan doen?
Die vraag stond centraal in het Luisterlab #1 in de Lutherse kerk in Groningen. De Vlaamse muziekfilosoof Tomas Serrien vertelde daar over zijn nieuwste boek Hoor, dat de veelzeggende ondertitel meekreeg: Of is dat geen muziek?
Want ‘dat is toch geen muziek’ is vaak de reactie van mensen als ze voor het eerst atonale muziek horen, of toevalsmuziek, of muziek van de Zwartvoetindianen, of ambient, waar Serrien voorbeelden van liet horen. Een andere veelgehoorde reactie: ‘Ik snap er helemaal niks van.’
Afwijkend geluid? Levensgevaar
Hoe leer je luisteren naar iets dat je niet begrijpt? ,,Je kunt leren nieuwe referentiekaders op te bouwen”, luidt Serriens antwoord. ,,En dat doe je door veel te luisteren, je gehoor te trainen.” Dat is hard werken, bleek uit het verhaal dat hij op Soundsofmusic vertelde.
,,Ons brein werkt zo dat we graag dingen voorspellen”, legde hij uit. ,,Als de voorspelling uitkomt zijn we blij. Zo niet, dan voelen we ons ongemakkelijk.” Dat heeft een evolutionaire reden, want gedurende de 280.000 jaar dat de moderne mens als jager-verzamelaar op aarde rondliep, betekende afwijkend, onvoorspelbaar geluid maar één ding: levensgevaar.
Luisteroefeningen
Daar komt bij dat we vandaag de dag overladen worden met geluiden (de ‘urban drone’) en visuele prikkels, die ons luistervermogen beïnvloeden. Focussen valt ons zwaar. En dan heb je ook nog de constante tijdsdruk.
Serrien presenteerde een aantal luisteroefeningen die onze luisterervaring kunnen openbreken. Een aandachtige en actieve houding is een eerste vereiste. ,,Luister eens naar de klank zelf in plaats van waar hij vandaan komt of betekent”, hield hij ons onder meer voor.
Luisteren naar muziek met extreme herhaling kan ook helpen, of naar de tijd die afbrokkelt, naar de stilte van de wereld, naar een noot die niet komt. Hij illustreerde het met concrete muziekvoorbeelden. ,,In mijn boek staan er nog veel meer”, zei hij.
De beloning is groot, beloofde Serrien. ,,De afbrokkeling van je auditieve verwachtingen kan nieuwe werelden van schoonheid openen.” Het Kamerorkest van het Noorden omlijstte de lezing met muziek van Arvo Pärt en Philip Glass.
Op Soundsofmusic wordt niet alleen nagedacht over muziek en heel veel nieuwe muziek gespeeld, er wordt ook geëxperimenteerd. Zo presenteerden acht studenten van het Frank Mohr Instituut in Groningen op de eerste dag van het festival prototypes van drie door hen met elektronica ontwikkelde, nieuwe muziekinstrumenten.
We maakten kennis met een apparaat dat geluiden produceerde, afhankelijk van de hoeveelheid licht waaraan het wordt blootgesteld. Ook kwam er ‘muziek’ uit mobiele modules, waarbij de geproduceerde tonen afhankelijk zijn van de afstand tot een basismodule.
Geluid of muziek?
Daarnaast hoorden we een instrument waar ijzerdraadjes uitstaken. Afhankelijk van de manier waarop die door mensenhanden tegen elkaar aan gedrukt werden, kwamen er andere muziekjes uit het apparaat. Na afloop van de presentatie mochten de bezoekers de instrumenten zelf uitproberen.
Maar luisterden we nou naar ingenieus geproduceerde geluidjes of naar muziek? ,,Het is maar hoe je muziek definieert”, zei performer en instrumentenbouwer Dianne Verdonk, die de studenten samen met geluidskunstenaar Roald van Dillewijn begeleidde. ,,Wanneer wordt geluid muziek?”
Louis Andriessen
De eerste dag van Soundsofmusic stond verder in het teken van de muziek van Louis Andriessen. ,,Niet omdat hij anderhalf jaar geleden is overleden”, vertelde programmeur Frits Selie. ,,Maar omdat hij onze belangrijkste en internationaal meest succesvolle componist was. En omdat hij nog steeds actueel is.”
Het publiek in het Groningse Grand Theatre was na afloop van de uitvoering van 'Hoketus' door Asko|Schönberg laaiend enthousiast. Foto: Niels Knelis
Andriessens assistent Mirjam Zegers verzorgde ‘s avonds in het Grand Theatre een inleiding over de componist en zijn werk. Daarna speelden Asko|Schönberg en Ensemble Klang twee klassiekers van Andriessen: Hout (uit 1991) en Hoketus (1977). Vooral dat laatste werk – ruim een half uur heftige, opzwepende minimal music die de geest in trance bracht en het lichaam ontregelde – maakte diepe indruk.
Soundsofmusic duurt tot en met zondag 6 november. Donderdag 3 november verzorgt Tomas Serrien opnieuw een luisterlab in het Prins Claus Conservatorium (16 uur).
