Manon Uphoff levert een krachttoer in nieuwe verhalenbundel ‘Laat me binnen’ | recensie ★★★★☆ 

Toen Russische troepen Oekraïne binnenvielen, voelde het voor Manon Uphoff alsof dat ‘de korst afrukte’ van een ‘oudere strijd’: de Joegoslavische Burgeroorlog, met de Bosnische genocide als gruwelijk dieptepunt.

Haar echtgenoot is een Bosniër die zijn land wist te ontvluchten, maar via zijn achtergebleven familie alsnog werd getroffen – eerder schreef Uphoff daarover de roman De spelers (2009). Toen haar zwager, die wel in het leger had gediend, tijdens de coronapandemie overleed, besloot ze een vervolg te schrijven.

Dat ging alleen uiterst moeizaam. Uphoff spreekt van ‘waden en dreggen’ in een ‘moeras van aantekeningen en schrijfsels’.

De brokkelige vorm van het verhaal, dat is opgenomen in Uphoffs nieuwe verhalenbundel Laat me binnen, getuigt van dat moeilijke proces. Uphoff wisselt verhaalflinters af met oude notities, citaten van Isaak Babel en Boelgakov, reflecties op de taak van de schrijver en een nauwgezet verslag van het maakproces.

Ook de stijl oogt wispelturig, tastend. Nu eens neemt Uphoff haar toevlucht tot clichés, iedere vorm van houvast grijpend, dan weer hanteert ze haar kenmerkende harde lyriek: ‘Hij was zijn dood tegemoetgegaan als een stier die zich sinds lang in het slachthuis bevond, maar na de eerste stroomstoot, het bloed en de stront langs de poten lopend, toch nog even bleek te kunnen staan.’

Het zoekende, wilde schrijven brengt Uphoffs roman Vallen is als vliegen (2019) in herinnering. Dat boek, waarin ze haar eigen familiedynamiek op huiveringwekkende wijze ontleedde, kwam even onstuimig op gang. Maar in tegenstelling tot in Vallen is als vliegen, wil zich hier maar geen lijn openbaren. De schrijver blijft steeds in dezelfde rondjes bewegen.

Betekent dat ook dat Laat me binnen een rommelig geheel is? Nee, want het bovengenoemde verhaal vormt samen met de twee andere onderdelen een hechte conceptuele eenheid die draait om inleving, zoals wordt benadrukt door het motto van het boek, afkomstig van Kate Bush. ‘Do you wanna feel how it feels?’ vraagt zij in Running up that hill, waarna ze het heimelijke verlangen verwoordt van iedereen die de ander werkelijk wil begrijpen: ‘And if I only could / I’d make a deal with God / And I’d get Him to swap our places’.

Het drieluik opent met een voor Uphoffs doen traditioneel verhaal over een op het verkeerde pad geraakte jonge moeder. Ze wordt afwisselend van buitenaf en van binnenuit beschreven, zonder dat het mysterie daardoor afneemt: de verteller kan dan wel in lichamen kijken (de openingsscène bevat een demonstratieve orgaankeuring van de hoofdpersoon), maar de binnenwereld van de personages blijft opaak.

Hoe de schrijversblik soms tekortschiet, wordt vervolgens nog sterker gethematiseerd in het daaropvolgende oorlogsverhaal.

Daardoor komt deel drie, een novelle die de tweede helft van het boek beslaat, als een verrassing. Na honderd bladzijden tevergeefs te hebben gemorreld aan het contactslot, slaat de motor van de verbeelding plots aan en vliegt de schrijver vooruit.

Uphoff wendt dat momentum aan om een krachttoer te leveren. Van twee compleet verzonnen figuren, broer en zus, wordt in korte hoofdstukken het hele bestaan gedocumenteerd. Die levens worden ingebed in de grote geschiedenis, waardoor Uphoff via het particuliere bij het algemene weet te komen.

‘Levens zonder lijn, grillig en vol raadselachtigheden, met onduidelijke open plekken en vreemde uitlopers, die desondanks één laag vormden, als humus of het rottende bladerdek in het bos’, noteert de schrijver, die zich niet langer blindstaart op het hoogst individuele, maar doordrongen is geraakt van het bestaan van verbondenheid en parallellie.

Net als haar tekenende hoofdpersoon besluit Uphoff dat het aan haar is om wat ze ziet in kunst vast te leggen, mee te werken aan het grote weefsel van verhalen dat de mensheid betekenis geeft. Daarmee is het de literatuur, de verplaatsing die het lezen biedt, die hier ondanks alles zegeviert.