Anke (61) uit Zandeweer maakte een jaar lang elke dag een schilderij van het Gronings licht. ‘Jammer dan als je in de zomer op vakantie wil’

2 januari 2013. Astronomen van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili zijn getuige van een unieke gebeurtenis: in een schijf van gas en stof die rond een ster draait, vindt de geboorte van een planeet plaats. Turend door de Very Large Telescope, de krachtigste telescoop ter wereld, onderscheiden zij een walmige oranje sliert die in de duisternis opgloeit. Het ‘wiegje’ is een aardige tippel: ongeveer 335 lichtjaren van de aarde.

Op dezelfde dag wandelt Anke Roder haar dagelijkse rondje in de omgeving van het dorpje Zandeweer, waar zij sinds 5 jaar met haar man Harm Jan Boven woont. Het is zacht voor de tijd van het jaar. Haar blik glijdt over het Groninger land. Het licht dendert met 300.000 kilometer per seconde op haar netvlies af. Rustend op een fundament van zwartbruine aarde tilt een bijna melkachtig blauw een kobaltblauwe hemel boven zich uit. Ze kijkt, observeert, interpreteert. En herinnert.

Terug in haar atelier begint ze te schilderen. Het is de tweede dag van haar project Zon Maan Wolken, waarbij zij een jaar lang elke dag een schilderij maakt van hoe het licht in de omgeving van Zandeweer zich aan haar toont.

Het kunstwerk van 3 meter hoog en 7 meter breed beslaat een muur in de expositieruimte van Museum Wierdenland in Ezinge. Het is niet de eerste keer dat de panelen van 21 bij 18,5 centimeter worden tentoongesteld, maar het is wél de eerste keer dat het immense werk in zijn geheel op één wand is te zien. Directeur Elise van Ditmars liet een expositiewand verhogen om het werk de ruimte te geven. Het resultaat is overdonderend.

Twaalf maanden, gevangen in twaalf rijen, overspoelen de kijker als De Grote Golf van de Japanse kunstenaar Hokusai, waarvan een ansichtkaart in Roders atelier hangt. De maandelijks terugkerende volle maan trekt een diagonale streep door het werk. Haar dagelijkse wandeling vond niet enkel bij daglicht plaats, maar ook in de avonduren.

Ze grinnikt. „Dit was eigenlijk een heel onhandig project. Een heel jaar lang was ik aan huis gebonden; mijn leven stond 365 dagen in dienst van deze installatie. Dus jammer dan als je in de zomer op vakantie wil gaan. Kregen we dat jaar ook nog een hittegolf! In die augustmaand zijn we enkele dagen naar Borkum gegaan, dus in die maand zie je het strand en het onweer na de hitte vanuit Borkum. Nou ja, dat eiland hoort toch eigenlijk ook een beetje bij ons.”

Haar methode doet vaagjes denken aan de film Smoke, waarin tabakshandelaar Auggie (Harvey Keitel) uit Brooklyn elke dag op hetzelfde moment en op dezelfde plek een foto van het straatbeeld maakt. „Mijn manier van werken voor dit kunstwerk lijkt er inderdaad op; je bestudeert de verschillen en veranderingen binnen een constante. Je ziet niet altijd dezelfde globaal vlakke horizon, dezelfde lucht of dezelfde aarde.”

Maar er zijn ook verschillen. Roder is constant in beweging. „Lopen, altijd lopen, lopen, lopen. Soms maak ik een foto, maar die gebruik ik bijna nooit. Ik werk vanuit mijn herinnering. Direct zonlicht verandert de kleuren op een voor mij hinderlijke manier: ze verdwijnen en verbleken. Ik schilder dus ook niet en plein-air [in de open lucht, red.] maar kan in mijn atelier dat zonlicht wel weergeven.”

Haar wandelingen duren ongeveer een uur. „Meestal hier in de omgeving, of ik rijd naar het wad. Vroeger was het er mooier dan nu; toen was het nog niet met al die horizonvervuilende windmolens volgebouwd. De energietransitie laat zichtbaar haar sporen na in het landschap.”

Eenmaal in haar atelier, omringd door een palet aan verftubes en potjes met pigmenten, doopt ze het penseel in haar geheugen, zoekend naar het licht dat zich in haar herinnering etste. „Licht betekent energie en kleurkracht. Onder invloed van licht kun je het hele kleurenspectrum zien, als je tenminste niet kleurenblind bent. De meeste schilders hebben een hoger dan gemiddelde kleurgevoeligheid. In mijn atelier is het belangrijk dat het licht uit het noorden door de ramen valt. Noordelijk licht is het meest constante licht.”

Ze schildert haar landschappen met de voor haar kenmerkende schildertechniek: de encaustiek. Dit is een 3 duizend jaar oude werkwijze waarbij pigmenten worden gemengd met gesmolten bijenwas, de stof waarmee honingbijen hun raten bouwen. In een hoek van het atelier staan zakken vol was, gezuiverd door een imker.

Haar atelier was vroeger de woonkamer van het huis. Een forse potscherf op de oude schouw trekt de aandacht. Deze is beschilderd met een manfiguur die een lichtgele mantel draagt, bijeengehouden door een fibula. „Die vonden we hier in de tuin. Dit is een rijksmonument en werd rond 1805 gebouwd. Iemand heeft eens uitgezocht dat dit vroeger de werkplaats was van de koetsenschilder van het koninklijk huis. Boven de deurpost die de keuken met de woonkamer verbindt, hangt een hoefijzer. „Ook die komt hier uit de grond. We hebben hier enorm veel scherven uit allerlei tijdsperiodes uit de grond gehaald.”

Roder en haar man, die ook kunstenaar is, kwamen in 2008 in Zandeweer wonen. „We wisten helemaal niets van het dorp. We kwamen op een dag in januari kijken. Het was koud en het plensde van de regen. Maar we voelden ons hier onmiddellijk thuis. De kerk, het oude straatje: we voelden de energie die van deze plek uitging.” Maar er was ook nog wat energie nodig: 3 jaar kluswerk voor gevorderden om het bewoonbaar te maken.

Roder werd geboren in Bayreuth in de Duitse deelstaat Beieren, het mekka voor Wagnerliefhebbers, als dochter van een textielontwerper. „Vanwege zijn werk moest ons gezin vaak verhuizen. Mijn moeder was Nederlandse. Op mijn 11de vertrokken mijn zusje en ik met haar naar Nederland.”

Zij en haar man hebben eveneens op veel plekken gewoond. „Ik begon met mijn studie aan de academie in Maastricht; het licht is daar heel anders dan hier. Een gouden gloed. Voordat we hier kwamen, woonden we eerst lang in Den Bosch en daarna korte tijd in Rotterdam. Een prachtig huis, maar we voelden ons opgesloten door al die bebouwing. We houden beiden van rust en stilte, vogels en natuur. Dat vonden we hier.”

Ze gebaart om zich heen. „Hier heb je weidsheid. Je kijkt met gemak twee, drie, vier dorpen verder. Alles is laag en uitgestrekt. Vlaktes vol akkers met graan, suikerbieten en aardappelen. Hier heb je zonsopgang en zonsondergang en alle andere momenten van de dag bij de hand. Lucht heeft hier het grootste aandeel. Groningen ligt aan de kust; de reflectie van het waterlandschap geeft het licht nog eens dat beetje extra. Het licht is hier grijs en koel, helder en veranderlijker door de zeewind. Grote wolkenpartijen die je vanaf de horizon ziet naderen.”

Het licht op het laatste schilderij is donkerblauw, doordesemd met groene, rode en witte stipjes, alsof er een champagnefles met waterverf werd ontkurkt. „Het is vuurwerk in Zandeweer. En er werd dat jaar ontzettend veel vuurwerk afgestoken. Ik koos voor een feestelijke afsluiting: mijn ‘dienstjaar’ zat erop. Het schilderij was af. Hiermee zei ik: hier is het dan. Tadaaaaaa!”