Conservator Rosa Wevers, directeur Roosje Klap en kinderdirecteur Ino (11) van Noorderlicht op een projectie van kunstenaar Rick Silva (vlnr). Foto: Nienke Maat
Noorderlicht in juli, dat zie je niet vaak. Deze zomer strijkt het platform voor fotografie en lens-based media neer op zes plekken in Drenthe, Friesland en Groningen.
Van alles wat platform Noorderlicht sinds 1989 vanuit Groningen onderneemt, eerst als galerie en later ook als podium, is de ‘international photo biënnale’ het meest spectaculair. Dat geldt zeker de dertigste editie van de tweejaarlijkse manifestatie. Die kan met ingang van dit weekend op zes plekken worden bezocht: op Vlieland, in Drachten, in Oranjewoud, in Frederiksoord en op twee locaties in Groningen.
Onder de noemer Machine Entanglements laten meer dan zeventig kunstenaars met behulp van foto’s, video’s en installaties zien hoe mensen en landschappen verknoopt zijn met machines en algoritmes. Hoezeer we ook autonomie, welvaart en ongereptheid nastreven, de gevolgen van de verstrengeling zijn alom. Soms gewenst en ongewenst. Soms zichtbaar, soms verborgen.
Kinderdirecteur Ino (11) van Noorderlicht test het kunstwerk van Refrakt, een collectief uit Berlijn. Foto: Nienke Maat
Met behulp van fotografie en andere media waarbij een lens wordt gebruikt is het mogelijk om gevolgen en effecten in beeld te brengen. ,,Kunstenaars kunnen vastleggen wat er op dit moment gebeurt”, verduidelijken Noorderlicht-directeur Roosje Klap en co-curator Rosa Wevers. ,,Denk aan dingen die uit de hand lopen, omdat veel nog niet is gereguleerd. Dingen die spannend zijn, moeilijk tastbaar of onbereikbaar. Dat is wat we met deze biënnale willen laten zien.”
Zes plekken, zes tentoonstellingen
Machine Entanglements is door Noorderlicht samengesteld na een oproep waar wereldwijd zo’n 750 kunstenaars op hebben gereageerd. Bij de selectie is rekening gehouden met het karakter van de zes beschikbare expositieplekken. Zo is bij De Proef in Frederiksoord werk te zien dat aansluit bij het voormalige tuinbouwschoolverleden, toont museum Belvédère in Oranjewoud werken die een relatie hebben met landschappen, is in Museum Dr8888 kunst te zien die aansluit bij de Dada-collectie en wordt in Brouwerij Fortuna op Vlieland een link gelegd met geologische processen op land en in zee. Wie alle locaties wil bezoeken doet er goed aan een weekend uit te trekken. De entreeprijzen en toegangstijden verschillen per plek. Zie ook noorderlicht.com.
Concreet voorbeeld wordt geleverd door fotograaf Roel Backaert en ontwerper Niels Schrader. Het in Nederland woonachtige duo doet sinds 2018 onderzoek naar de fysieke gevolgen van dataopslag in Nederland. Vanachter de laptop mag de bejubelde cloud raadselachtig en ongrijpbaar zijn, in de praktijk komt het neer op reusachtige dozen op industrieterreinen die de meeste intieme informatie bewaren en draaien op fossiele brandstof.
,,We zijn zo verbonden met technologie dat we niet meer doorhebben waar wij ophouden en de machine begint”, zegt directeur Klap. ,,Een vriendin vertelde laatst hoe goed ze had geslapen. Wel acht uur achter elkaar. Dat had een app haar verteld. Alsof ze zelf niet meer wist wanneer ze wakker was geworden en hoe uitgerust haar lichaam voelde. Technologie is overal. Het meet, het regelt, het groeit, het verbindt.”
Liefde voor pracht en praal
En het verandert onze omgeving voortdurend. De Duitse kunstenaar Lena Schabus bracht een bezoek aan de Italiaanse stad Carrara waar al eeuwen marmer wordt gewonnen. Marmer is prachtig materiaal voor in onze badkamers. Door verschillende foto’s van de marmergroeve te maken en deze te combineren laat Schabus zien wat onze liefde voor pracht en praal doet met het landschap. Oordeel zelf.
De Duitse kunstenaar Lena Schabus laat zien wat onze liefde voor pracht en praal doet met het landschap. Foto: Lena Schabus
De dozen van Backaert & Schrader en de groeve van Schabus zijn door iedereen die wil reizen met het blote oog te zien. Dat geldt niet voor Signalen van de stad van Christy Westhovens. Op uitnodiging van Noorderlicht en Kunstpunt bouwde de Nederlandse kunstenaar en onderzoeker een interactieve installatie met draaiende panelen die zichtbaar maken wat we niet zien: bluetooth-signalen van koptelefoons, elektrische fietsen en vermeend slimme horloges.
Het werk van Westhovens is opgesteld in het Tschumipaviljoen, een glazen tentoonstellingsruimte aan het Hereplein in Groningen. De meeste Noorderlicht-kunst kan evenwel bekeken worden in de Niemeyerfabriek in de stad Groningen. Dat deze locatie als expositieplek is gekozen, is niet alleen vanwege de industriële uitstraling veelbetekenend.
De prijs van genot en plezier
Jarenlang werden aan de Paterswoldseweg sigaretten, shag en pijptabak geproduceerd op basis van Nicotiana tabacum-gewassen afkomstig van plantages uit voormalige koloniale gebieden. Wie vapet of gerookt heeft, kan zich ongetwijfeld het persoonlijk genot herinneren. Wie heeft opgelet weet met welke prijs dit plezier gepaard gaat voor gezondheid, landschap en samenleving.
Roel Backaert en ontwerper Niels Schrader doen sinds 2018 onderzoek naar de fysieke gevolgen van dataopslag in Nederland. Foto: Backaert & Schrader/Noorderlicht
Wat Machine Entanglements laat zien, is dat de technologische vooruitgang nooit eenduidig, onschuldig en voorspelbaar is. De Belgische filmmaker Florinda Ciucio bouwt installaties die de tijd vertragen zodat ruimte ontstaat voor reflectie en lichamelijk bewustzijn. Ze ontdekte dat wie zich zeventien minuten en acht seconden blootstelt aan de natuur even loskomt van de alledaagse werkelijkheid. Vervolgens creëerde ze met video een natuurbeleving voor thuis, of in dit geval de fabriek.
Puristen zullen tegenwerpen dat de rustgevende natuurbeleving van Ciucio niet echt is, want kunstmatig. Maar wat geeft dat als het werkt, als het een direct resultaat oplevert? Over de nadelen en eventuele schadelijke gevolgen van haar Green dose kunnen we het misschien later hebben.
Verschillende openingen, deels gratis
De zes locaties van de Noorderlicht Biennale Machine Entanglements zijn te bezoeken vanaf 12 juli. De opening in de Niemeyerfabriek aan de Paterswoldseweg in Groningen is 13 juli gratis toegankelijk voor publiek en wordt verricht door burgemeester Roelien Kamminga, Noorderlicht-directeur Roosje Klap en de 11-jarige Noorderlicht-kinderdirecteur Ino Rutgers uit Middelstum. Aanvang 15.00 uur. Aanmelden kan via noorderlicht.com
