Nooit waren er zoveel Van Goghs in het Drents Museum Assen, maar het zijn niet de schilderijen die je verwacht

Het plan bestaat al jaren, nu komt het ervan. Precies 140 jaar nadat Vincent van Gogh op het treinstation in Hoogeveen arriveerde, opent in Assen Op reis met Vincent – Van Gogh in Drenthe. Met de zeldzame tentoonstelling wil het Drents Museum vertellen over het minst bekende hoofdstuk uit het leven van een van de meest bekende kunstenaars.

Conservator Annemiek Rens doet sinds 2015 onderzoek naar de Drentse periode van Van Gogh: drie maanden in 1883. Nadat in 2020 resultaten zijn gepresenteerd van een locatie-onderzoek – waar is hij geweest en wat deed hij daar? – worden nu de kunstwerken zelf geëxposeerd. Voor zover ze getoond kunnen en mogen worden.

Van Gogh (1853 – 1890) heeft in Drenthe brieven geschreven, waaronder een aantal met tekeningen en schetsen. Daarnaast heeft hij aquarellen en olieverfschilderijen gemaakt. Volgens onderzoek van Rens bestaan er, los van de 23 Drentse brieven, zes olieverfschilderijen en zestien werken op papier; pentekeningen en aquarellen.

,,Zestien werken: vier schilderijen, twaalf werken op papier. En dan nog een paar die kort voor en na de Drentse periode zijn gemaakt. Van De turfschuit weten we zeker dat het in Drenthe is gemaakt. In het onderzoek is ook gekeken naar een aantal andere werken waarbij twijfel was over de locatie Den Haag, Drenthe of Nuenen. Sommige van die werken zijn uiteindelijk afgeschreven voor Drenthe en buiten beschouwing gelaten.”

,,Ongeveer twee derde. Van Gogh-land is ingewikkelde business. Van een aantal weten we niet waar ze zijn, zoals het Kerkje van Zweeloo. Andere werken worden om verschillende redenen niet uitgeleend. Er zijn op dit moment wereldwijd meerdere Van Gogh-tentoonstellingen. We kunnen bijvoorbeeld niet beschikken over een mooie Van Gogh uit het Cleveland Museum of Art omdat die op een andere expositie is te zien.”

,,Als geheel omvat de tentoonstelling ruim tachtig stukken. We hebben een proloog; de reis naar Drenthe begon in Den Haag. En we hebben een epiloog; na Drenthe reisde hij naar Nuenen. Daartussen laten we de stappen zien die hij heeft gemaakt en wat hem inspireerde. In zijn brieven verwijst hij naar Nederlandse landschapschilders uit de 17de eeuw zoals Van Ruysdael en Van Ostade, naar Franse schilders van Barbizon zoals Millet en Daubigny en naar zijn tijdgenoten van de Haagse School zoals Mauve en Van Rappard.”

,,Het was zijn bedoeling heel Drenthe te bezoeken, in alle seizoenen. Hij had grootse plannen. Van Gogh is in Drenthe een kunstenaar in ontwikkeling en denkt na welke kant hij op wil. Zijn broer Theo is in diezelfde periode ongelukkig in de kunsthandel. Van Gogh wil hem overhalen ook naar Drenthe te komen om samen kunstenaar te worden. Mede daardoor wordt het voor hem duidelijker wat voor kunstenaar hij zelf wil zijn. In Drenthe komt het besef dat het boerenleven een heel belangrijk onderwerp voor hem is.”

,,Van Gogh is in Drenthe sterk op zichzelf aangewezen. Soms is hij eenzaam. Dat kun je negatief uitleggen, maar hij zocht nadrukkelijk rust om zich te kunnen ontwikkelen. Vaak denken we: hij was hier maar kort, het was hier donker. Zijn Drentse werken doen op het eerste gezicht donker aan, maar als je goed kijkt, zit er veel kleur in. Hij was erg bezig met licht en donker, met wat hij avond-effect noemt. Onkruid verbrandende boer laat dat mooi zien.”

,,Het verhaal gaat écht over Drenthe en stelt ons in staat te vertellen over de geschiedenis van Zuid-Drenthe. Omdat Van Gogh een wereldberoemd kunstenaar is geworden, heeft het verhaal tegelijkertijd een internationale uitstraling. Die combinatie is zeldzaam. Mensen willen zien wat Van Gogh heeft gezien. Van Gogh biedt kansen om Drenthe te ontsluiten. Hij kan helpen Drenthe tot een toeristische trekpleister te maken.”

,,Als museum willen wij het niet alleen hebben over kunstwerken die af zijn. Van Gogh heeft topstukken gemaakt zoals de Zonnebloemen en de Sterrennacht. Het is interessant om te zien wat daaraan vooraf is gegaan, welke locaties en omstandigheden daarin een rol hebben gespeeld. Vorige zomer ben ik naar de plekken geweest waar hij in Frankrijk werkte. Als je daar dan het licht en landschap ziet, snap je het ineens.”

,,Je moet niet het gevoel hebben dat je ermee wordt doodgegooid. De activiteiten richten zich op verschillende doelgroepen. Het gaat van klein voor een lokaal publiek, naar groot voor een internationaal publiek. Zo’n jaar als dit is once in a life time. Dan mag het ook wel een keer veel zijn.”