Een muurschildering met het portret van Vincent van Gogh op een voormalige silo dienst als decor voor Muzikale brief aan Van Gogh.
Nu het Van Gogh Jaar in Drenthe op stoom komt ontstaat ook aandacht voor die andere kunstvorm waarin hij excelleerde: die brieven die hij schreef.
Dat Vincent van Gogh (1853-1890) een groot kunstschilder was lijdt geen twijfel. Dat hij tot op de dag van vandaag anderen inspireert is een open deur. Maar dat hij als een van de weinige Nederlandse schrijvers uit de 19de eeuw nog altijd wordt gelezen mag verrassend heten.
Dat lezen kan dankzij de 903 brieven die na zijn dood bewaard zijn gebleven. Ze vertellen over zijn korte en tragische leven vol stemmingswisselingen, maar net zo goed over zijn kijk op kunst, zijn werkwijze en zijn idealen. Daarbij zijn ze ook nog eens geschreven in een bijzondere, zeer intense stijl vol pieken en dalen.
De uitgebreide herdenking van de komst van Van Gogh naar Drenthe – 140 jaar geleden – gaat gepaard met veel aandacht voor zijn schilderijen en tekeningen. Maar er zijn ook projecten die juist zijn Drentse brieven als inspiratiebron nemen. Van Gogh schreef er 23: vanuit Hoogeveen 7, vanuit Nieuw-Amsterdam 16.
Stimuleren van de klassieke muziekcultuur in Drenthe
Op een breed publiek gericht is een initiatief van Calma Producties, het samenwerkingsverband van zangeres Carina Vinke, specialist oude muziek Marit Broekroelofs (onder meer Margaretha Consort), dirigent Lubertus Leutscher (onder meer Veenkoloniaal Symfonie Orkest) dat de klassieke muziekcultuur in Drenthe wil stimuleren.
Een voormalige silo in Veenoord is ter gelegenheid van het Van Gogh-jaar in Drenthe aan twee kanten van een muurschildering voorzien. Hier 'De ophaalbrug te Nieuw-Amsterdam'. Mediahuis Noord
Komend weekeinde, op 17 en 18 juni, voeren zij in Veenoord Muzikale brief aan Van Gogh uit, aan de voet van een voormalige silo met muurkunst, op een steenworp afstand van het logement waar de schilder verbleef. Het betreft een concert annex gesproken brief waarbij behalve de stem van Vinke ook singer-songwriter Justin Ripassa, zangeres Martijje en het Veenkoloniaal Symfonie Orkest te beluisteren zijn.
Marit Broekroelofs schreef het script en treedt op als verteller. ,,Ik wil het publiek meenemen bij wat zij zien en te horen krijgen”, legt ze uit. ,,Ik praat tegen Vincent en heb het onder meer over de muziek die in zijn leven een rol heeft gespeeld.”
‘Leuk als je het op een leuke manier brengt’
Na een humoristische opera van Gian Carlo Menotti vorig jaar is Muzikale brief aan Van Gogh het tweede project van Calma. ,,Dit is voor ons een middel om aan een breed publiek te laten horen dat klassieke muziek niet eng, elitair en zwaar is, maar heel leuk kan zijn als je het op een leuke manier brengt”, stelt Broekroelofs.
Ter voorbereiding hebben de makers zich uitgebreid ingelezen. ,,Wat mij aansprak is combinatie van verdriet, gemis en sehnsucht met een diepe innerlijke vrede en vreugde”, zegt Broekroelofs over de brieven. ,,Hij kon goed schilderen, maar hij kon het ook goed verwoorden.”
Voorbeeld van een brief zoals die in 1883 door Vincent van Gogh die vanuit Drenthe naar zijn broer Theo stuurde.
Van Gogh schreef meermaals over muziek – lees daarvoor ook het boek Van Gogh en muziek. Symfonie in blauw en geel van Natascha Veldhorst uit 2015. In zijn Drentse periode kwam het nog niet naar voren, maar later liet hij een paar keer weten dat hij met zijn schilderkunst probeerde te bereiken wat muziek kan bereiken: communiceren zonder woorden.
Psalmen en volksmuziek, maar ook Wagner en Berlioz
Wat we weten is dat Van Gogh een voorliefde had voor zowel psalmen en populaire Franse volksmuziek als voor Richard Wagner en Hector Berlioz. Werk van die laatste twee wordt in Veenoord uitgevoerd.
Marit Broekroelofs, hier in het Van Gogh Huis in Nieuw Amsterdam, treedt op als verteller tijdens 'Muzikale brief aan Van Gogh'. Foto: Anne van Slageren
Vinke kwam op het idee dat Van Gogh in Drenthe sterk verlangde naar veiligheid en geborgenheid. Begrijpelijk: voor zijn komst was zijn relatie in Den Haag met de gevallen vrouw Sien Hoornik en haar twee kinderen stukgelopen. Gevolg is dat tijdens het vertelconcert wiegeliederen Manuel De Falla en het gelegenheidsduo Ripassa & Vinke ten gehore wordt gebracht. Van Wagner zingt Vinke een liefdeslied ontleend aan de Wesendonck Lieder.
Nadenken of iets mooi is of niet
De muzikale brief is nog op een andere manier geïnspireerd door Van Gogh. ,,Hij wilde met andere kunstenaars in een collectief wonen, met Gauguin bijvoorbeeld. Dat mislukte. En toen sneed hij zijn oor af”, lacht Vinke. ,,Wij willen laten zien dat je vanuit verschillende invalshoeken heel goed kunt samenwerken.”
Eén zin die nadrukkelijk tijdens het vertelconcert naar voren komt is dat Van Gogh mensen met zijn schilderkunst wilde raken zoals ze door muziek geraakt kunnen worden. ,,Dat is wat alle kunstenaars willen, ongeacht welke kunst wordt beoefend”, zegt Vinke, ,,Je wilt dat mensen ontroerd of verwonderd raken, dat ze vragen stellen, nadenken of ze iets wel of niet mooi vinden. Dat er iets teweeg wordt gebracht.”
Sinds 1 mei heeft de Brabantse kunstenaar Monique Broekman haar intrek genomen in Zookeeper, het kunstatelier in het Rensenpark in Emmen. Ze werkt er tot eind juli aan een multimediaal project over de veranderende tijd en wil daarbij de Drentse brieven van Van Gogh als kompas gebruiken.
Komende weken bezoekt Roeloefs de vijftien locaties in Zuidoost-Drenthe die in 1883 door Van Gogh zijn bezocht. Op basis van interviews onderzoekt ze hoe die plekken er nu uitzien en probeert ze te achterhalen wat er is veranderd. De resultaten worden verwerkt in films, 23 brieven, 5 schilderijen en 20 tekeningen.
Cultuurorganisatie Facet gebruikt Van Goghs verzuchting in een brief van 11 november 1883 als uitnodiging voor een project waarbij het publiek wordt gevraagd een brief aan Van Gogh te schrijven.
Ter inspiratie is er een schrijfworkshop op 13 juni belegd en wordt de vraag gesteld hoe briefschrijvers anno nu Drenthe ervaren, positief of negatief. Van de opbrengst wordt een reizende tentoonstelling gemaakt die te zien zal zijn in Emmen, Nieuw-Amsterdam, Klazienaveen en Emmer-Compascuum.
