Documentairemaker Tom Tieman bij de Eemshaven, waarlangs zijn luisterwandeling voert. Foto: Anjo de Haan
Aan het einde – of het begin – van de wereld ligt het dorp Oudeschip, letterlijk onder de rook van de Eemshaven. Het verhaal van de bewoners inspireerde Tom Tieman, die een boeiende luisterwandeling maakte.
Ik loop de trap op van de uitkijktoren, naast restaurant Diekgat, met een koptelefoon op. Eenmaal boven overzie ik de Eemshaven. De zee wordt aan het zicht onttrokken door de terminals van Vopak, waar diesel en benzine zijn opgeslagen. Puur voor de reserve, hoor ik Erik Bertholet van Groningen Seaports in mijn oor zeggen. Rechts van me braakt de steenkool- en biomassacentrale grote rookwolken uit, die zuidwaarts trekken. Recht over Oudeschip heen.
Je kunt de klok erop gelijkzetten, zegt documentairemaker Tom Tieman (40) uit Ezinge. ,,Ben ik net klaar, gebeurt er weer iets.”
Afgelopen week nog maakte het kabinet bekend dat de stroomkabels vanaf windmolens op de Noordzee via Schiermonnikoog en de Waddenzee door de Noord-Groningse akkers naar de Eemshaven komen. En ja, ook hier wordt Oudeschip weer getroffen. Belangenorganisatie BBE sprak er schande van.
,,Ik weet zeker: in Oudeschip halen de meeste mensen er hun schouders over op”, relativeert Tieman. ,,Ja, boze reacties zijn er altijd. Maar de mensen hier hebben al zoveel plannen op zich af horen komen. Ik kan wel ongeveer uittekenen hoe er gereageerd wordt.”
‘Naar een plek waar je anders niet komt’
Tiemans luisterwandeling is een documentaire in audiovorm, net als hij eerder Huilende bruiden maaktein Oost-Groningen, over de in verval rakende herenboerderijen. ,,Het is een mooie vorm, je brengt mensen naar een plek waar ze anders niet zouden komen. Dit is een ervaring die je veel meer bijblijft dan een documentaire op tv.”
Oudeschip: aan het begin/eind van de wereld gaat in zekere zin ook over verval, maar dan van de menselijke maat tegenover de industrie en de machtige bedrijven die in staat zijn alles uit de weg te ruimen.
Om me heen zoemen de grote witte windturbines. Draai ik naar het oosten, dan zie ik in de verte het datacenter van Google. Dit is de grote, onpersoonlijke haven, die in het algemeen belang uitdijt en uitdijt – we zitten immers midden in de energietransitie en we gebruiken alsmaar meer data. Volgende stap: het opslokken van de Oostpolder, de akkers die nu nog een buffer vormen tussen de industrie en Oudeschip. De boeren vinden het doodzonde van de vruchtbare landbouwgrond.
,,Ze vechten hier tegen krachten die veel groter zijn”, zegt de documentairemaker. ,,Je hoort tijdens de wandeling ook Etty spreken, een bewoonster van Oudeschip die zich na haar pensionering heeft opgeworpen als vertegenwoordiger van het dorp tegenover de haven. Daar heeft ze een voltijdsbaan aan. Alle informatie- en inspraakavonden, alle rapportages ... Ik heb er echt grenzeloos bewondering voor dat iemand zich zo opoffert.”
,,Tegelijkertijd krijg je als dorpsbewoner nooit echt de vinger achter de plannen. Ze vertellen altijd maar een stukje. Zelfs de gemeente en provincie groeit het boven het hoofd, heb ik het idee. Als de grote bedrijven iets willen, dan houd je ze bijna niet tegen. Het is net Don Quichot die tegen de windmolens vecht. Ik begrijp heel goed dat de meeste inwoners moegestreden zijn. Dat ze denken: waarom zouden we ons nog druk maken, ik heb er toch geen invloed op.”
Tom Tieman bij het winkeltje van Jaap Klap in Oudeschip, waar de tijd stil lijkt te staan. Foto: Anjo de Haan
Ik loop over de Klaas Wiersumsweg, recht door de Oostpolder. Ik hoor vogels en moet even kijken of ik ze om me heen zie – nee, ze komen uit mijn koptelefoon. Rechts van me zie ik de poldermolen Goliath, tussen de witte reuzen. ‘Wie is hier nu eigenlijk de Goliath?’ , vraagt Tom Tieman in mijn oor.
„We hebben ze ook nodig, die molens”, zegt Tieman. „De ambities kunnen naar mijn idee niet hoog genoeg zijn, het gaat zo slecht met de wereld. Maar daarvoor moeten dingen wijken. De vraag is: wie en waarom? Wat moet zo’n dorpje dan, en wat voor compensatie moeten ze krijgen? Hoe meer ik me erin verdiep, hoe minder ik de oplossing weet.”
Patatavond
Tieman wil het verhaal van de bewoners vertellen. Mensen die tegen uitbreidingsplannen van de haven zijn, die kon hij gemakkelijk vinden. Maar klonk er ook een ander geluid in het dorp? Daarvoor moest hij langer luisteren, vertrouwen winnen. ,,Het scheelt dat ik uit de provincie kom. Ik ben geen journalist uit Hilversum die een middagje een verhaal komt halen.”
En verder deed de patatavond wonderen. ,,Iedere week wordt hier patat gebakken in het dorpshuis, daar komen veel bewoners op af. Ik kwam er achter dat er ook mensen zijn die hier zijn opgegroeid met de haven en het allemaal niet zo erg vinden. Of neem Jaap Kap, die hier een winkeltje heeft waar de tijd lijkt stil te staan. ‘De economie moet toch ook draaien’, zegt hij in de documentaire. Het zijn de mensen van buiten die hier voor hun rust zijn gekomen, die er het meest moeite mee hebben.”
Ik loop langs het hotel achter de dijk, dat altijd vol zit met buitenlandse havenarbeiders en dat, zo hoor ik, uitbreidingsplannen heeft. Dan richting Koningsoord, een paar huizen even buiten Oudeschip. Ik begin me net af te vragen waarom mensen hier ondanks alles toch blijven wonen, als de 70-jarige Tineke vertelt over haar huis. Ik zie het verderop liggen. Ze heeft het zelf gebouwd, ze woont hier al 40 jaar en alleen in een kist wil ze naar buiten worden gedragen.
Oudeschip is een bijzonder dorp, vindt Tieman. Het is een plek waar mensen vaak via via terechtkomen. Het ademt vrijheid.
,,De mythe is dat in de 18de eeuw hier een zeilschip strandde dat mensen over de dijk hebben getrokken en waarvan ze een café hebben gemaakt: ‘het oude schip’. Er is hier nooit een kerk geweest, daar zijn de mensen trots op. En als je hier zelf een huis hebt gebouwd, vind je nergens anders meer zo’n plekje voor dat geld.”
Tieman hoopt dat de bewoners van Oudeschip zich door de luisterwandeling gehoord voelen, maar ook dat wij allemaal ons bewuster worden van ons gedrag.
,,We liggen aan een welvaartsinfuus. We willen altijd maar meer, meer, meer. Meer filmpjes kijken, dus moeten er meer datacentra komen met nog meer stroom. Als ik de verhalen van de haven zo hoor is er gewoon niet genoeg ruimte. We zouden eigenlijk met minder toe moeten. Minder luxe, minder comfort, minder snelheid. Dan maar wat langer wachten. Maar ja, dat gaat niemand uit zichzelf doen. Dat blijft het probleem.”
Waar en wanneer
De luisterwandeling Oudeschip: aan het begin/eind van de wereld vindt plaats tussen 14 februari en 2 maart, tussen 9 en 16 uur. De wandeling begint bij restaurant Diekgat in de Eemshaven, waar je een koptelefoon krijgt, en eindigt bij dorpshuis Diggelschip in Oudeschip. Aan het eind word je teruggebracht. De wandeling is zo’n 4,5 kilometer en duurt gemiddeld 60 tot 70 minuten. Je boekt een plaats binnen een tijdslot van 20 minuten, waarbinnen iedere deelnemer individueel loopt (vertrek elke 5 minuten). Samenlopen is ook een optie. Tickets à 16,50 euro per persoon zijn te boeken via ruimtereis.net.
