Pater Hugo, de kluizenaar van Warfhuizen. Foto: Corné Sparidaens
Zondag is het Pasen, het feest van de wederopstanding van Christus, drie dagen nadat hij een gruwelijke dood stierf, hangend aan een kruis. We spraken erover met pater Hugo, de kluizenaar van Warfhuizen, die dagelijks stilstaat bij het paasmysterie. Wat moeten we met dat rare verhaal?
Met kerst vieren we de geboorte van Jezus Christus, de Zoon van God. Het is het populairste christelijke feest, met eten, drinken en gezelligheid onder de kerstboom. Pasen, met die gruwelijke kruisdood en de wonderbaarlijke wederopstanding op de derde dag, is een stuk weerbarstiger.
,,Zoals alle grote verhalen gaat Pasen over het overwinnen van de wezenloosheid”, zegt pater Hugo. ,,Het kwaad, de duisternis. En alles wat er zo vreemd is aan de werkelijkheid. Waarom is er kwaad in de wereld? Wat moeten we ermee? En doet God er iets mee?”
Eerder verschenen
Dit verhaal is een licht aangepaste versie van een interview dat eerder werd gepubliceerd op 30 maart 2024.
We spreken elkaar op een maandagmorgen in de vastentijd. Pater Hugo heeft zojuist, zoals elke morgen, de mis opgedragen in de rooms-katholieke kluis Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin. Dat doet hij al sinds 2001, toen hij in het oude kerkje van Warfhuizen zijn eenmansklooster vestigde.
Geliefd bedevaartsoord
Hij trekt de aandacht met zijn missen in het Latijn, volgens de oude Tridentijnse liturgie. Van heinde en verre komen mensen naar de kluis op het Groningse Hogeland, dat ook een geliefd bedevaartsoord is, dankzij de aanwezigheid van een bijzonder Mariabeeld.
In het woongedeelte van de kluis staat allerlei apparatuur opgesteld. Het tv-programma Kruispunt heeft er opnames gemaakt, pater Hugo figureert in de podcast Kloostercast van KRO-NCRV en zijn website sanctificium.com maakt een doorstart met nieuw materiaal over mystieke theologie, waar hij al jaren les in geeft.
Pater Hugo in het woongedeelte van zijn eenmansklooster in Warfhuizen. Foto: Corné Sparidaens
,,Ik heb collega’s die zich aan hun kruintje krabben over dit soort dingen”, zegt de pater in zijn zwarte habijt. ,,Die vinden al die zichtbaarheid maar niks. Ik krijg ook wel vaak ongezonde belangstelling, simpelweg omdat ik zo’n zeldzaam verschijnsel ben in Nederland.”
Officieel is pater Hugo (49) namelijk de enige kluizenaar in Nederland. ,,In Duitsland lopen er wel 100 rond.” Biddend, werkend en studerend brengt hij zijn dagen door. In de dagelijkse mis en tijdens de vaste gebeden in de kapel neemt het paasmysterie een centrale plek in.
De graankorrel die ontkiemt
In elke mis worden het offer dat Christus op het kruis bracht en zijn opstanding uit de dood aanwezig gemaakt in de viering van de eucharistie, de mis, het belangrijkste sacrament van de Rooms-Katholieke Kerk. Het ritueel waarbij de gelovigen de hostie krijgen uitgereikt: het lichaam van Christus.
,,De sleuteltekst om Pasen te begrijpen is een lijdensvoorspelling van Christus zelf”, zegt pater Hugo. ,,Hij noemt zich daar een graankorrel die in de aarde valt. Als die heel blijft dan blijft hij alleen, staat daar in het Johannesevangelie. Maar als hij sterft brengt de korrel veel vrucht voort.”
Daar is eigenlijk niks mysterieus aan. ,,Het hart van het christendom is dat je jezelf moet geven om te worden wie je ten diepste bent. Je moet je geslotenheid opgeven, ook als dat ten koste gaat van je eigen belang, je eigen eer, en zelfs je eigen leven.”
Dat is best een dingetje in deze wereld, waarin eigenbelang, streven naar macht, lijfsbehoud en persoonlijk succes vaak de maat der dingen zijn. ,,Als je op jezelf gericht bent, is de stuwende kracht naar binnen gericht. Dan ontkiemt de graankorrel niet.”
Overwinnen van de angst
,,Wij zijn daartoe geneigd omdat wij bange mensen zijn. Daar gaat Pasen óók over: over het overwinnen en loslaten van de angst. Jezelf durven geven, omwille van de ander en de anderen.” Kun je dat niet, dan rest wezenloosheid, zegt pater Hugo.
,,We hebben een wezen en er is wezenloosheid, de naar binnen gekeerde, krampachtige kleinzieligheid. Dat is de erfzonde, een vorm van niksigheid, onverschilligheid, cynisme. Het niets, dat eigenlijk nog erger is dan openlijke agressie.”
Dat niets is het kwaad. ,,De ‘theoloog’ die dat het beste heeft uitgelegd is de Duitse kinderboekenschrijver Michael Ende. In zijn boek Het oneindige verhaal is het niets de grote vijand. Het speelt in een sprookjeswereld die bestaat uit het gefantaseer van mensen.”
,,Die wereld moet eens in de zoveel tijd gered worden omdat hij anders wordt opgevreten door het niets. En fantasiefiguren die in het niets verdwijnen, veranderen in leugens. En dan wordt alles wezenloos. Briljant boek!”
Tridentijnse liturgie
De strijd tegen de wezenloosheid is een van de redenen waarom pater Hugo zo hecht aan de oude, ‘Tridentijnse’ liturgie, die in de jaren zeventig van de vorige eeuw, na het Tweede Vaticaans Concilie werd afgedankt.
De Tridentijnse mis, waarin Latijn de voertaal is, is veel formeler dan de nieuwe katholieke mis, die meer op de protestantse eredienst is gaan lijken. Er zitten meer rituele handelingen in, oeroude Gregoriaanse zang en veel geprevelde gebeden.
Pater Hugo in de kapel van Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin. Foto: Corné Sparidaens
,,Je ziet in de oude katholieke liturgie nog allerlei elementjes die tegen de wezenloosheid indrijven”, zegt pater Hugo. Neem het ritueel van het zegenen van de paaskaars. ,,Daarbij zingen wij een eindeloze lofzang, waarin het gaat over bijtjes die ijverig de was verzamelen waaruit de kaars is gevormd.”
,,Daar zit het voorjaar in, dat de duisternis verdrijft, en ijver: de drang om iets te scheppen. En energie: de bijenwas die de vlam kan voeden. In de bijenwas zie je ook de overgave terug: iets dat zichzelf opgeeft om iets anders tot stand te brengen. De was gaat op in het licht, zoals ook wij geroepen zijn om op te gaan in het licht.”
Een gezellig omaatje
,,Middenin die strakke, formele paasjubelzang gaat het dus opeens over bijtjes. Dat soort details ontroeren me. Alsof een of ander gezellig omaatje zegt: ‘Ik word in het voorjaar altijd zo vrolijk van die bijtjes, die van blommetje naar blommetje vliegen, en dan opeens is er een pot honing! Dat vind ik nou zo wonderlijk’.”
,,De oude liturgie is veel spannender dan de nieuwe, doordat er allerlei rare overblijfselen in zitten uit 1700 jaar katholieke traditie.” Dat de mis door de vele rituele elementen op buitenstaanders vreemd kan overkomen, begrijpt hij. ,,Het is een totaal andere manier van zijn. Maar wat je hier hebt, die nadruk op het ritueel, zie je in de meeste religieuze tradities. Juist het protestantisme is eigenlijk de vreemde eend in de bijt.”
Terug naar Pasen en de strijd tegen de wezenloosheid. ,,Christus doet het ons voor: Hij spreidt zijn armen letterlijk uit aan het kruis. Die straf was werkelijk heel afschuwelijk, dat vergeten we wel eens. Hij werd poedelnaakt te kijk gehangen totdat Hij stikte en letterlijk verrekte.”
Een ijzersterk beeld, zegt pater Hugo. ,,Die graankorrel moet kapot, want anders gebeurt er niks en ontkiemt hij niet. Eigenlijk verbeeldt de vastgespijkerde Jezus de verrijzenis nog beter dan het lege graf. De echte verrijzenis is gelegen in de totale zelfloze liefde, iemand die zich zonder enige reserve geeft voor de ander.”
Een totaal andere Jezus
Hoe dat 2000 jaar geleden precies is gebeurd, doet er niet zoveel toe, zegt pater Hugo. ,,Het lijkt er sterk op dat er maar weinig historisch klopt van wat er in de Bijbel staat. Zo vertellen de vier Evangelies elk een totaal ander verhaal over een totaal andere Jezus. En dan heb je ook de Jezus van de apostel Paulus nog. En een heel rare, buitenaardse versie, uit het boek Openbaringen.”
Over de historische Jezus weten we niet zoveel, concludeert pater Hugo. ,,Ik heb geen flauw idee wat nou wel of niet precies is gebeurd met Jezus.” En toch is Jezus dagelijks levend in de liturgie aanwezig. ,,Juist daar wordt Hij voor mij tastbaar en het meest aanspreekbaar.”
,,Als je de sacramenten viert dan zit daar een heel platte, arme menselijke werkelijkheid in. Ik kan dat niet scherper uitleggen, maar je wordt je ervan bewust als je die dingen viert. Tussen al het Latijnse geprevel door is het ontzettend aards en fysiek.”
In de mis kun je als mens dichter bij je wezen komen, een bepaalde staat van zijn. ,,Dat zijn is Christus zelf. Het levende, scheppende en verlossende Woord van God. Dat is niet dat pak papier van de Bijbel, want dat is er maar een soort sacramentele afdruk van. In de liturgie wordt die staat van zijn aan ons overgedragen en voor ons bereikbaar gemaakt. Er wordt ruimte gecreëerd voor Gods aanwezigheid.”
Gaten schieten
Dat is ook de zin van wat hij elke dag doet in zijn kluis. ,,Gaten schieten in deze platte werkelijkheid, waarin voortdurend wordt geleden en die ook vreselijk sleurderig is en vaak van een banaliteit waar je beroerd van wordt. Gaten schieten waardoor het licht naar binnen kan schijnen.”
Het gaat erom te leven in harmonie met God. ,,Wij mensen zijn ten diepste een afbeelding van God zelf, dragers van het mysterie. Hoe meer we ons daarvan bewust worden, hoe meer dat ook werkelijkheid wordt. Dat gaat altijd met vallen en opstaan want we zijn gebroken mensen. Toch hoort er uit onze graankorrel iets te groeien waaraan iedereen onmiddellijk Gods liefde herkent.”
Bijbelteksten zijn een hulpmiddel daarbij, en vooral niet meer dan dat. ,,De Bijbel, als pak papier, kan een levensgevaarlijk afgodsbeeld zijn. Teksten staan gedrukt en bewegen niet meer. Als je ze zonder context gehoorzaamt worden ze tiranniek.”
Hij noemt als voorbeeld de discussie over homoseksualiteit. ,,Op de ene pagina staat: een man die met een man gaat liggen, is afschuwelijk. En een paar verzen eerder staat: een persoon die schaaldieren eet is afschuwelijk. Als je willekeurig het ene absoluut verklaart en het andere relatief, waar ben je dan mee bezig? En ik heb nog nooit gehoord dat iemand is omgebracht vanwege het eten van mosselen op de kermis.”
Absurde comedy
De dagelijkse gebeden op vaste uren van de dag, het vieren van de mis, de rituelen - het zijn oefeningen in menszijn en meedoen aan het paasmysterie. ,,Liturgie is niet het herdenken van iets, maar het herbeleven. Je voltrekt het mee, ook aan jezelf. Je komt er anders uit dan je erin gaat.”
,,Ik snap nooit zo goed hoe dat werkt, maar het is wel zo. Je kunt er op de raarste momenten tegenaan lopen, en soms heel heftig, dat dat heilswerk in déze werkelijkheid aan ons is gedaan. In hetzelfde hier en nu waarin je ook je zegeltjes plakt van de Jumbo.”
De liturgie is een ritueel dat zich voltrekt volgens een eigen logica. ,,We doen het elke dag maar het is wel elke keer dezelfde keer. Het is niet zo dat Onze-Lieve-Heer 364 keer per jaar sterft en opstaat. Dat zou een soort Britse absurde comedy worden.”
,,Met een God die roept: ‘Weer dat kruis! Godallemachtig, ik wou dat ze me eens verzopen voor de afwisseling, of in brand staken’. Zoiets is krankzinnig, natuurlijk. Het gaat om één keer en die ene keer wordt voortdurend bereikbaar gemaakt en tegenwoordig gesteld.”
Bij hindoes gebeurt hetzelfde
,,Die graankorrel valt in de aarde en sterft zodat er nieuw leven kan zijn, maar het is wel elke keer dezelfde graankorrel. Zo’n werkelijkheid die spot met tijd en ruimte is moeilijk te begrijpen en ook theologen komen daar niet helemaal uit. Godsdiensten doen nou eenmaal in mysteriën.”
Deze manier van denken, zijn en doen past lang niet iedereen, weet pater Hugo. ,,Ik maak me daar geen zorgen over, want Onze-Lieve-Heer schrijft recht op kromme lijnen en is zo creatief dat je er duizelig van wordt. Maar dit is wel de normale weg.”
Pater Hugo: ,,Onze dierbare broeders de hindoes voltrekken hetzelfde mysterie." Foto: Corné Sparidaens
Dat zie je ook in andere religieuze culturen. ,,Bij onze dierbare broeders de hindoes en in de meeste boeddhistische tradities is het ritueel de normale manier van religieus bezig zijn. Als ik iemand in India met zo’n shiva lingam [eivormige stenen, red.] en boterzalfjes aan de gang zie, dan gebeurt daar in wezen hetzelfde.”
Ook daar gebeurt Pasen, zegt pater Hugo. ,,Ze voltrekken hetzelfde mysterie. Dat mag ik niet zeggen, want dat is ondeugend, maar het is natuurlijk wel zo. Anders zou Onze-Lieve-Heer iedereen potsierlijk in de steek laten die niet toevallig op het juiste moment in het Westen geboren is.”
Geloven is een staat van zijn en niet een set van geboden en starre regels, of geloven dat iets ooit zus en zo gebeurd is. ,,Religie is er voor waarden, niet voor normen. Als de waarden zijn aanvaard volgen de normen daar vanzelf uit. Een geheven vingertje wordt toch door niemand serieus genomen.
De duvel als na-aper
,,Jezus zelf verkondigt die waarden dan trouwens weer keihard. Ik moet mensen er weleens op wijzen dat de soep niet altijd zo heet kan worden gegeten. Als Hij zegt: ‘Ruk je armen en je ogen uit’, dan zeg ik altijd: ‘Wie dit in de praktijk wil brengen gelieve dat buiten te doen, want ik heb net gedweild’.”
Een ontkiemende graankorrel worden, je wezen vinden, is iets waar onze wezenloze wereld grote behoefte aan heeft, zegt pater Hugo. ,,In deze wereld is jezelf worden tot een karikatuur gemaakt: je wordt een Instagramster en moet je hele leven verplicht genieten en wel zodanig dat je het iedereen onder de neus kan wrijven.”
,,De duvel is een na-aper, wordt wel gezegd. Echte zelfverwerkelijking – namelijk werkelijk drager van het Mysterie worden – verwordt tot jezelf verkopen als een product. Genieten van de Liefde met een hoofdletter, jezelf totaal geven en God krijgen, wordt consumeren. Van alles dat heilig is, wordt een onheilige tegenhanger gecreëerd. En die is altijd heel verslavend, plakkerig en deprimerend.”
Je wezen wordt verruild voor wezenloosheid. ,,Die plicht om een superster te worden, waar het internet een heel perverse draai aan heeft gegeven. Soms denk ik wel eens: stink ik er zelf niet ook in met mijn ‘internetcircus’, zonder dat ik het in de gaten heb? Dat moet ik regelmatig checken.”
Geboren op 19 februari 1976 in Emmen, opgegroeid in Odoorn, in een hervormd gezin; werd op zijn 14de katholiek
Opleiding studeerde theologie aan het grootseminarie van het bisdom ’s-Hertogenbosch en aan de Katholieke Universiteit Leuven, met een specialisatie in de mystieke theologie
Loopbaan nam in 2001 zijn intrek als kluizenaar in het kerkje van Warfhuizen dat sindsdien de kluis Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin heet; legde in 2012 de eeuwige geloften van armoede, zuiverheid en gehoorzaamheid af; werd in 2015 tot priester gewijd; presenteerde in 2021 voor KRO-NCRV het programma Ziel en Zaligheid; draagt eens per maand in Groningen een mis in het Papiaments op
Privé op de website beslotentuin.nl staat heel veel informatie over pater Hugo en de kluis in Warfhuizen, onder meer over de missen die er worden opgedragen
Sanctificium.com
Pater Hugo verzorgt onderwijs in mystieke theologie op sanctificium.com. Daar is een overzicht te vinden van het cursusmateriaal, dat in het Nederlands en Engels wordt aangeboden. Pater Hugo is ook te horen in Kloostercast, een serie podcasts van KRO-NCRV. Op 14 april is er een uitzending van tv-programma Kruispunt over de kluis in Warfhuizen.
