Sensationeel is de ‘kadaversynode’: paus Stephanus VI liet voorganger Formosus opgraven en berechten. Diens lijk werd vervolgens in de Tiber gegooid | column Jean Pierre Rawie

Met een bevriende geestelijke heb ik het vaak over de pausen, waarbij wij er een eer in stellen van de besproken kerkvorsten naast de officiële ook de oorspronkelijke familienaam te vermelden: Urbanus VIII, Barberini! Pius X, Sarto! Alexander VII, Chigi! U begrijpt dat tafelgenoten in het koffiehuis ons met enige bevreemding gadeslaan.

Het pausdom is de oudste dynastie ter wereld, en de Heilige Vader steevast een bedaagde vrijgezel, die de kardinalen uit hun midden gekozen hebben. Dat gebeurt na de dood van de vorige opperherder tijdens een zogeheten ‘Conclaaf’ (van het Latijnse cum clave, wat zoveel betekent als ‘achter gesloten deuren’). De verkiezing vindt – jaloersmakend – plaats in de Sixtijnse kapel, en alleen kardinalen van onder de 80 mogen meestemmen.

De geheimzinnigheid die één en ander omgeeft, spreekt tot de verbeelding, en geeft aanleiding tot allerlei niet na te gane speculaties, zoals er rond het hele pausdom veel onzinverhalen verteld worden. Bijzonder hardnekkig is de mythe van pausin Johanna, die halverwege een processie bevallen zou zijn; er is nooit een vrouwelijke paus geweest, maar het fabeltje blijkt onuitroeibaar. De werkelijke geschiedenis biedt overigens genoeg sensationeels, zoals de ‘kadaversynode’ van 897, waarbij de regerende Stephanus VI zijn een jaar eerder gestorven voorganger Formosus liet opgraven en berechten. Diens in verre staat van ontbinding verkerende lijk werd vervolgens in de Tiber gegooid (Stephanus kwam kort daarna zelf door wurging om het leven; dat waren nog eens tijden).

De pausen van de laatste eeuwen zijn doorgaans achtenswaardige en soms zelfs voorbeeldige lieden, al is er nog genoeg controverse, bijvoorbeeld over de houding van Pius XII gedurende de Tweede Wereldoorlog of de encycliek Humanae vitae, waarin Paulus VI, uitgerekend ten tijde van de seksuele revolutie, alle voorbehoedsmiddelen verbood.

Dat ik niet de enige ben wiens fantasie door het pausdom geprikkeld wordt, blijkt ook uit de talrijke films en series rond het onderwerp, zoals het satirische The Young Pope, of mijn persoonlijke favoriet The Two Popes, over de aftredende Benedictus XVI (Ratzinger!) en zijn opvolger Franciscus I (Bergoglio!).

De nieuwste loot aan deze stam is Conclave met Ralph Fiennes, die als deken van het college van kardinalen een pausverkiezing in goede banen moet zien te leiden. De rolprent is gebaseerd op de gelijknamige thriller van Robert Harris, die dikwijls ten onrechte wordt weggezet als auteur van ‘vliegveldromans’ (zijn trilogie over Cicero is meesterlijk, evenals An Officer and a Spy, over de Dreyfus-affaire).

Conclave werd in de kranten lovend besproken, al gewaagde een recensent enigszins neerbuigend van ‘pauspulp’, onderwijl de oproep ‘Extra omnes’ (Iedereen eruit!), waarmee het conclaaf wordt ingeluid, weergevend als ‘Ex omnes’. Hm.

De film zit vol gedenkwaardige verwikkelingen en uitspraken, bijvoorbeeld ,,De grootste zonde is zekerheid. Zekerheid maakt geloof overbodig.” Natuurlijk zijn de intriges niet van de lucht, maar het is toch, zoals het hoort, het ingrijpen van de Heilige Geest dat uiteindelijk voor de verrassende ontknoping zorgt.

Treffend vond ik de observatie in één der eerste scènes, dat het pausschap een zware baan is, ‘vooral voor iemand op leeftijd’.