‘Liever dood dan voor schut staan’ | column Nhung Dam

Ik kon een touwladder kopen, adviseerde de brandweer. Met mijn hoogtevrees keek ik door het raam naar beneden. In films zie je ze moeiteloos naar beneden klimmen, dat zag ik mezelf nog niet doen. En toch heb ik de hele boel maar aangeschaft en laten installeren. ,,En denk erom’’, zei de man, ,,bij een brand die je niet aankunt, alles achterlaten en vluchten!’’

We zijn getraind om op openbare plekken niet door de nooduitgang te gaan, in een trein niet aan een noodrem te trekken, en niet voor elk wissewasje 112 te bellen. Ik heb genoeg situaties meegemaakt waarbij ik mensen in een noodsituatie heb zien verstijven.

Zo zat ik eens in een Frans restaurant waar de vlammen uit de keuken sloegen. Ik voelde me een aansteller dat ik als enige gelijk naar buiten ben gerend. Iedereen zat rustig door te smikkelen van de kalfshersentjes en runderlever. Zelfs toen de brandweer in vol ornaat door de gangpaden rende. Of die keer dat een jongen na het fluitje van de conducteur met zijn fiets zich toch nog naar binnen wurmde. De trein reed weg met de fiets geklemd tussen de deur. We keken naar de noodrem, niemand die eraan durfde te trekken. Hopend dat een ander dat doet. Het bystander effect noemen ze dat in de psychologie.

Een fenomeen waarbij mensen minder snel hulp bieden in nood als er ook anderen bij aanwezig zijn. Hoe meer mensen, hoe kleiner de kans dat iemand daadwerkelijk ingrijpt. ‘Iemand anders zal wel helpen.’ We kijken naar de reacties van de anderen. Als die niets doen, denken we dat het misschien niet zo ernstig is. Daarbij komt de angst om verkeerd te handelen. ‘Wat als ik mezelf voor schut zet?’ Dit bystander effect kreeg veel aandacht door het tragische verhaal van de New Yorkse Kitty Genovese in 1964. Zij werd vermoord terwijl tientallen mensen dit zagen of hoorden. Niemand die ingreep.

In mijn straat hoorde ik huiselijk geweld. Meubelstukken die door de kamer vlogen, een vrouw die krijste om hulp. Duidelijk hoorbaar vanaf de straat. Alle passanten stopten even, keken elkaar aan, trokken hun wenkbrauwen op, en liepen weer door. Ook ik twijfelde even of dit ernstig genoeg was om de politie te bellen.

Momenteel ben ik aan het repeteren in het theater, bijna première. Alle voorbereidingen worden getroffen. Dat gaat niet alleen over scènes repeteren, maar ook over voorbereidingen die niet zichtbaar zijn voor het publiek, bijvoorbeeld de boel brandveilig maken. Elk decorstuk, elk kostuum moet geïmpregneerd worden. Vanochtend viel tijdens de repetitie brandende wierook op de vloer van stro en hooi. Moest ik doorspelen of de boel stoppen? Dat doe je niet lichtzinnig. Een fascinerend psychologisch effect, dat levensgevaar soms ondergeschikt is aan de angst om voor schut te staan. Liever in vlammen opgaan, dan dat een ander denkt dat je wel eens stom zou kunnen zijn.