Internationale veiligheid en crisisvermijding vergen volle inzet voor mensenrechten | opinie

Na een jaar van onmachtig aarzelen en draaien staat de EU op tegen de Verenigde Staten. Europa heeft veel geduld getoond met de VS onder Trump II, maar diens nieuwe Nationale Veiligheidsstrategie spant de kroon. De kritiek daarin op Europa en de bemoeizucht gaan zelfs zo ver dat de VS het ‘verzet’ moet aanjagen binnen Europa, via partijen die opereren op de nationalistische en uiterst conservatieve flank.

Dit is meer dan een toon van harde realpolitik, maar een rechtstreekse beïnvloeding van democratieën in Europa die terecht niet onbeantwoord kan blijven.

Makkelijk is dat niet. Ook al spreekt EU-president Costa namens alle 27 landen van de EU, de neuzen in Europa staan geenszins één kant op. Ook in een toenemend aantal landen van Europa is er een tendens tot autocratisering, zoals blijkt uit opeenvolgende rapporten van het gerenommeerde V-Dem instituut. Daarmee wordt recht steeds meer het recht van de sterkste. Een ontwikkeling die Da Empoli ontluisterend blootlegt in zijn essay ‘Het uur van de wolven’.

Soms gebeurt dat ook in de relatieve marges van de publieke arena. Zo vond op 10 december – nota bene internationale dag voor de rechten van de mens – een ministeriële conferentie plaats in Straatsburg met als doel het Comité van Ministers van de Raad van Europa opdracht te geven een politieke verklaring op te stellen voor de vergadering van dat Comité in Chișinău in mei 2026. Daarin zou moeten worden verduidelijkt hoe de staten die partij zijn bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens dat verdrag interpreteren.

Dit voornemen vloeit grotendeels voort uit de open brief van 22 mei 2025 van negen EU-lidstaten – zoals alle EU-lidstaten tevens lid van de Raad van Europa – , waarin zij hun kritiek uitten op de interpretatie van het Verdrag door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

De negen EU-lidstaten stelden dat het Hof ‘de reikwijdte van het Verdrag te ver heeft uitgebreid’, met name in asiel- en migratiezaken. Daarmee maakt de beoogde politieke verklaring grote kans het systeem van mensenrechtenbescherming in Europa en de onafhankelijkheid van het Hof te ondermijnen.

Met zulke en verdergaande plannen in eigen Europese gelederen heb je geen nationale veiligheidsstrategie van de VS meer nodig. Verder spreekt het boekdelen dat de Verenigde Naties, waar eveneens alle Europese landen lid van zijn, in oktober hun 80e verjaardag vierden in stilte en in crisis, mede vanwege de deplorabele mensenrechtensituatie en het afgebroken draagvlak ervoor wereldwijd.

Toch is er geen tijd om bij de pakken te gaan neerzitten. Het is beter en van belang om de waarden en het nut van democratie en rechtsstaat – en dus ook van mensenrechten – meer en weer met elan voor het voetlicht te plaatsen. Zij bieden het enige algemeen aanvaarde en meest betrouwbare kader voor rechtvaardige en duurzame vredesopbouw, zoals ook de commissaris voor de mensenrechten Michael O’Flaherty onlangs heeft benadrukt in een verklaring over het bereiken van vrede in Oekraïne.

Daarnaast garanderen mensenrechten de ultieme kaders voor vreedzaam samenleven, een stabiel bedrijfsklimaat en de voorkoming en het herstel van crises, ook nationaal. Dan moeten de zorgplichten die voortvloeien uit mensenrechten wel serieus worden genomen; zorgen dragen voor bewoonbaarheid van het land, bescherming en verbetering van het leefmilieu, bevordering van voldoende woongelegenheid, niet stiekem moskeeën bezoeken, etc.

Dat kan door grondrechten zichtbaar een plek te geven in speech, beleid, wetgeving en uitvoering, bijvoorbeeld door invoering van de constitutionele toetsing door de rechter, verbetering van het wetgevingsproces en het opstellen van een nieuw nationaal programma mensenrechten. Een mooie opdracht voor het nieuwe kabinet.