COA-baas Milo Schoenmaker: 'Het knelt overal, niet alleen in Ter Apel'

Het is een week van noodkreten. Het Rode Kruis waarschuwt voor een dreigend tekort aan slaapplekken, demissionair staatssecretaris Eric van der Burg richt een nieuwe smeekbede aan gemeenten en ondertussen wacht Ter Apel af wat komen gaat.

Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) heeft al zo vaak gewaarschuwd voor tekorten in de asielopvang dat weer aan de bel trekken nauwelijks iets toevoegt. Bestuursvoorzitter Milo Schoenmaker is een man die kalm blijft. Dat deed hij toen er in de zomer van 2022 honderden mensen buiten sliepen in Ter Apel, en dat doet hij nu ook.

„Absoluut. Het is al een tijd zorgelijk, en deze week is het nog erger. We moeten eind deze maand echt een paar grote locatie leeg opleveren, dat geeft veel druk op de organisatie. Het is altijd ingewikkeld, maar het is vandaag nog wel wat ingewikkelder.”

„Dat lijkt nog niet het geval. We zitten daar inderdaad wel dichtbij.”

„We zijn bezig met een actie om statushouders vanuit de azc’s over te plaatsen naar hotels.”

In de maand maart zijn ongeveer drieduizend noodopvangplekken verdwenen, schat Schoenmaker in. Daaronder zijn ook noordelijke locaties: de nachtopvang in 2e Exloërmond (die op de valreep twee dagen langer open mag blijven tot 2 april) en de crisisnoodopvang op een boot in Meppel. In april sluiten nog meer locaties.

De noodoproepen die COA en de staatssecretaris al in februari aan gemeenten deden om 5500 extra plekken te regelen hebben ‘bij lange na’ niet genoeg opgeleverd. Minder dan duizend bedden, en dan nog voornamelijk in hotels.

„Ja, zeker. Daarom zijn we opnieuw in gesprek gegaan met de commissarissen van de Koning. Hiermee komen we er echt niet uit. Als we die actie met statushouders niet doen dan hebben we straks overal problemen. We zitten zo dicht tegen de rand aan.”

„Nou, dat niet alleen. Het kan ook zijn dat we mensen niet ophalen uit locaties die eigenlijk gesloten moeten worden. Het knelt overal, niet alleen in Ter Apel. Er is altijd wel ergens teleurstelling.”

„Dat is echt heel vervelend. Wij zijn een uitvoeringsorganisatie van de overheid en wij willen ons aan gerechtelijke uitspraken houden. Tegelijkertijd moeten we gewoon constateren dat we de plekken niet hebben. We doen er elke dag weer alles aan om dat wel voor elkaar te krijgen. Maar we kunnen geen ijzer met handen breken.”

„Tot nu toe hebben we hotels alleen gebruikt met toestemming van gemeentebesturen. Nu heeft het ministerie aangegeven dat we voor statushouders gewoon hotels mogen boeken. Dan gaat het om tien tot twintig kamers per hotel, voor ongeveer dertig personen. Er zijn gemeentebesturen die ook dit ingewikkeld vinden. Die hebben bijvoorbeeld al een azc en vinden dan dat ze al genoeg doen.”

„Ja. Daar huren we dan ook geen hotelkamers.”

„Hoe komt u erbij dat we daar lang mee wachten? We hebben al veel mensen in hotels ondergebracht. Nu hebben we ook de mogelijkheid dat te doen met slechts een melding aan de gemeente. Dat gaat zeker niet zomaar. Het is lastig voor de statushouders zelf, van wie de kinderen misschien naar school gaan, of die zelf werk hebben. En gemeenten vinden het soms moeilijk. Mijn dagen zijn momenteel gevuld met het bellen met burgemeesters om het uit te leggen.”

Milo Schoenmaker bezocht woensdag de COA-opvang bij het aanmeldcentrum in Ter Apel. Hij sprak met medewerkers over de grote druk en de problematiek waarmee ze te maken hebben. „Ik ben daar regelmatig.” Behalve over het welzijn van de bewoners van de azc’s, vooral vanwege de vele verplaatsingen van mensen, maakt Schoenmaker zich in deze crisis ook zorgen over het personeel.

„Mensen vragen mij: wanneer wordt het eindelijk weer een keer rustiger? Het is bijna niet te doen. Niet alleen op locatie, ook de administratie is ontploft. Het klinkt misschien makkelijk om even dertig mensen te verplaatsen, maar alleen dat al is zoveel werk. Dit is voor iedereen ongelooflijk vermoeiend. Voor onze medewerkers en voor bewoners. En het is veel te duur.”

Het COA betaalt de hoofdprijs voor het huren van locaties en hotelkamers. Op dit moment verblijft ongeveer de helft van de bewoners bij het COA in een vorm van noodopvang. Investeringen in nieuwe asielzoekerscentra voor de langere termijn zou veel geld schelen en zorgen voor stabiliteit in de asielopvang.

Daarom heeft Schoenmaker zijn hoop gevestigd op de Spreidingswet, die moet zorgen dat gemeenten in het hele land – desnoods onder dwang – voldoende duurzame asielplekken realiseren. Hij ziet wel beweging bij gemeenten die plannen aan het ontwikkelen zijn, maar daar gaat tijd overheen. Voor de acute nood van dit weekend en de komende weken zal dat niets oplossen.

Bovendien is er een groep gemeenten die heeft besloten om nog even niks te doen zolang de kabinetsformatie nog loopt. De vier formerende partijen zijn geen voorstanders van de Spreidingswet, dus blijft onzeker hoever het nieuwe kabinet gemeenten het mes op de keel zal zetten.

„Wij gaan ervan uit dat de wet wordt uitgevoerd. Hij ligt er en geeft gemeenten gewoon een taak en een tijdspad. Uiteindelijk is het aan de politiek en het kabinet om beslissingen te nemen.”

„Het zou erg helpen als de Spreidingswet overeind blijft. Daarnaast zou het kabinet moeten nadenken over wat er nog te doen is aan die kleine groep asielzoekers die overlast veroorzaakt. Dat speelt natuurlijk sterk in Ter Apel. Ik vind het heel erg wat mensen daar meemaken.”

„Ja, er zou een sterker verband moeten zijn tussen het wangedrag van een asielzoeker en de voortgang van het asielproces. Als mensen zich echt zo misdragen, bijvoorbeeld wat er allemaal gebeurt richting mijn medewerkers, dan zou dat iets moeten betekenen voor hun kans op asiel.”

„Te weinig. Je zou het kunnen aanscherpen.”

„Ja dat is mogelijk. Of je zou moeten zorgen dat het kan, dan moet je daar in Europa afspraken over maken.”

Onlangs oordeelde de rechter dat er voor de vrijheidsbeperkende opvang in de ‘procesbeschikbaarheidslocatie’ (pbl) geen wettelijke basis was. In die pbl werden asielzoekers die weinig kans maken op asiel zo snel mogelijk door de procedure geleid en zo veel mogelijk binnen gehouden.

In Ter Apel liep een proef met deze vorm van opvang, maar in januari floot de rechter het COA en het ministerie terug. Omdat de bewoners van de pbl daar niet zitten omdat ze zich hebben misdragen is het volgens de rechter niet te verantwoorden om ze 22 uur per dag binnen te houden.

Schoenmaker verwacht binnenkort duidelijkheid over de toekomst van de pbl. „Daar wordt nu driftig over nagedacht en we zijn al een heel eind. We kijken samen met het ministerie hoe we er handen en voeten aan kunnen geven. Wacht nog even af.”

Behalve maatregelen tegen overlastgevers heeft de COA-baas nog een verzoek aan het kabinet: denk na over wat er moet gebeuren met mensen die nu in de asielopvang zitten en daar eigenlijk niet passen. Bijvoorbeeld mensen die zwaar verslaafd zijn of psychisch echt in de war zijn.

„Daar hebben we veel incidenten van. Daar zijn onze medewerkers niet voor opgeleid en ook niet op toegerust. Die zouden eigenlijk op een aparte plek opgevangen moeten worden. Dat is een van de zaken waar ik het in Ter Apel ook met medewerkers over heb gehad.”

„Ik heb gesproken over wat mensen meemaken, over de dingen waarvan ze zeggen: dit moet echt anders. Maar als je dan onder de streep vraagt: heb je het nog naar je zin, ga je nog met plezier naar je werk, zeggen ze allemaal ja. Dat zie ik echt. Dat mensen ondanks alle druk en problematiek toch heel erg graag naar hun werk gaan. En dat geldt voor mij ook.”

„Uiteraard. Dat ook.”