Voor de ogen van de Harlingers verdronken 15 opvarenden van een beurtschip. ‘Hun gejammer was hartverscheurend’

IJzingwekkend is het verslag in de kranten na 18 oktober 1838. De schipper riep tegen het volk op het noorder havenhoofd dat hij hulp moest hebben. Maar loodsen durven of mogen (vanwege het gevaar en de kosten) het zinkende beurtschip De jonge Buisman niet te hulp schieten in het ‘verschrikkelijke stormweer’.

Opvarenden probeerden zichzelf te redden door op de roef of in het want te klimmen. Rond tien uur ‘s avonds werd schipper Bouke van der Werf door een zware zee van het dek geslagen, kort daarna gevolgd door een van zijn knechten. Ook voor het deel van de passagiers dat aan dek was ‘verminderde elk ogenblik hun getal, daar de golven telkens een van hen in zee sleepten’, schreven de kranten. ‘Hun gejammer was hartverscheurend’.

„Ze waren in het zícht van de haven”, vertelt Henry Drost (83) ontzet. Niet ver van de huidige verkeerstoren moet het schip tegen de stenen zijn geslagen. De voormalige uitgever van onder meer de Harlinger Courant heeft een boek geschreven over de historie van het Harlinger reddingwezen. Dat begint met het verhaal over de scheepsramp van 1838. „Een heel weinig bekend verhaal, ook hier in Harlingen.”

Het beurtschip De jonge Buisman was op de namiddag van 18 oktober 1838 uitgevaren op weg naar Amsterdam, maar brak na anderhalf uur zeilen een zwaard in de geul. Het schip maakte rechtsomkeert, maar liep tegen de noorderpier en klapte door ‘de geweldige wind en stroom’ tegen de stenen. Hierbij ging een roer verloren. Het schip dreef af richting Roptazijl en ging daar voor anker, waar een gat in de boeg bleek te zitten. Het schip was ‘zwaar lek’.

Van de 24 opvarenden konden er 9 nog gered worden, valt terug te lezen in de krantenarchieven. Drie Engelse kapiteins van een Engelse stoomboot (Daniel Charrosin, James Atkins en Henry Disney) konden het ‘s nachts niet langer aanzien en voeren tussen één en twee uur met twee sloepen en matrozen uit ‘toen de storm het geweldigst woedde’. Charrosin slaagde erin drie mensen te redden, maar pas tegen de ochtend. Opvarenden klommen in de mast en de touwen in de hoop te kunnen overleven. ‘Houd moed!’, werd ze toegeschreeuwd.

De volgende ochtend voeren de sloepen opnieuw uit, dit keer onder aanvoering van de ‘kloeke zeelieden en heldhaftige stadgenoten’ Simon van der Meer (besteller van het Harlinger veer) en Jacobus Willem Jager. Met de Engelse sloepen wisten ze nog zes mensen ‘behouden aan de wal te brengen’. Vijf gouden en zilveren medailles die de redders kregen, zitten in de collectie van het Fries Museum.

De geborgen lijken werden meteen begraven in Harlingen. Onder de doden bevonden zich een Tiroler zanger en een Tiroler harpspeler. Drie Tiroler muzikanten (Duitsers van 23 en 24 jaar) die de ramp overleefden, zongen bij het graf een droef lied, schrijft Drost in zijn boekwerk. Dat luidt vertaald:

‘Leeft wel en laat ons scheiden,

Want, gelijk ons ‘t hart breekt,

En groot is onze vreugde,

Daar ‘t afscheid treurig spreekt’

De ‘ontzettende ramp’ met het beurtschip deed de in Rotterdam gevestigde Zuid-Hollandsche Maatschappij tot redding van schipbreukelingen in april 1839 besluiten een reddingsboot in Harlingen te stationeren. Na tien jaar werd de zwaar beschadigde boot echter niet vervangen, omdat die eerste boot ‘van onvoldoende nut’ was. „Dat was een roeiboot. Om hulp te verlenen moest die eerst met een sleepboot het water in gebracht worden”, zegt Drost.

In 1880 kwam er alsnog weer een roeireddingboot. Dit keer door de oprichting van de Harlinger Redding Maatschappij. „Het was een gemeentelijke organisatie, dat was heel bijzonder”, memoreert Drost. In 1910 ging die reddingmaatschappij op in de voorlopers van de KNRM.

Qua aantal doden behoort de schipbreuk tot de grotere rampen die Nederland door de eeuwen heen getroffen hebben. In 1838 schreef de Leeuwarder Courant dat in de nabijheid van de stad Harlingen een ramp had plaatsgevonden, waarvan de jaarboeken van dit gewest slechts een voorbeeld kunnen noemen dat even noodlottig als zeldzaam was. Gedoeld moet zijn op het veerschip dat op 30 november 1675 aan de grond liep en waarbij meer dan vijftig opvarenden het leven verloren.

„Die grote rampen zijn daarna eigenlijk uitgebleven voor de Harlinger kust. Tegenwoordig is de KNRM een soort wegenwacht op het water, die gestrande jachten los sleept. Dat gebeurt één of twee keer per week”, zegt Drost. Niettemin hebben de Harlinger redders heel wat mensen uit zee gered. Zo zijn er met behulp van de reddingboot Twenthe vanaf 1942 in twintig jaar tijd 88 mensen gered.

Daarvoor zijn met behulp van de eerste motorreddingboot, de vanaf 1923 actieve C. A. den Tex tientallen mensen uit zee gevist. Schipper Sipke Wielenga had 75 reddingen op zijn naam staan. „De laatste was in juni 1960”, vertelt Drost lachend. „Vanuit zijn bejaardenwoning van het rusthuis Casa Cara zag hij een peuter in de vijver vallen. Hij rende naar buiten en sprong in het water om de tweejarige Wimpie Ploegstra te redden.”

Over die C. A. den Tex – een van de eerste gemotoriseerde reddingboten van Nederland – heeft Drost nog een bijzondere anekdote. „Het was een wrak. Twee studenten van de Zeevaartschool hebben die boot laten restaureren. Daar hebben ze tien jaar over gedaan. Vorig jaar is de C.A. den Tex met stormweer naar Harlingen gevaren en sindsdien ligt hij hier voor het stadhuis. Met dank aan een achterkleindochter van schipper Sipke Wielenga.”

Vandaag de dag beschikt de KNRM van Harlingen over een RIB (Rigid Inflatable Boat) en een ruim elf meter lange reddingboot uit de klasse Van Wijk. „Die kost een miljoen”, schat Drost. De afdeling heeft zo’n veertig vrijwilligers.

Achter in het boek heeft Drost nog een lange lijst van reddingen tussen 1976 en 1997 opgenomen. „Maar zoals gezegd: vroeger was een geredde iemand die van de dood was bevrijd. Tegenwoordig slepen ze jachten met tien mensen aan boord. Die zijn niet in levensgevaar geweest, maar worden wel opgeteld als geredde. En ja, vanzelfsprekend, ze zijn uit een benarde situatie gered.”