Bescherming Waddenzee vooral een papieren werkelijkheid. 'Doen wat van Brussel moet, vooral niet veel meer'

Dat stellen negen juristen en andere wetenschappers van de Waddenacademie vast. Zij raden de Nederlandse overheid aan hier anders mee om te gaan.

Zo wordt in de Agenda voor het Waddengebied 2050, waar overheidsinstanties gezamenlijk mee werken, slechts één verdrag genoemd (het Eems-Dollard-verdrag). ,,Dat is de grote rode draad, verdragen krijgen weinig aandacht”, zegt professor Kees Bastmeijer, hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen, die bij de Waddenacademie gaat over natuur en recht.

In opdracht van Rijkswaterstaat en twee ministeries bracht de Waddenacademie de afgelopen twee jaar verplichtingen en verboden in kaart die voortvloeien uit voor de Waddenzee geldende Europese richtlijnen en internationale verdragen op het gebied van natuur en water. Dit leidde tot een lijvig rapport van 335 kantjes. Uit eigen overweging hebben de wetenschappers daar nu een reflectie met vijftien beleidsaanbevelingen aan toegevoegd.

Het rapport laat zien dat de bescherming van de Waddenzee op papier zeer veelomvattend is. Nagenoeg alle belangrijke natuurbeschermingsverdragen (dat zijn er meer dan tien) plus diverse EU-richtlijnen zijn op de Waddenzee van toepassing, schrijven de wetenschappers. De Nederlandse overheid heeft echter de sterke neiging om zich enkel te focussen op de EU-richtlijnen.

,,Doen wat van Brussel moet, vooral niet veel meer. Dat is in mijn optiek wat er is misgegaan in de tijd dat Henk Bleker en de zijnen aan de macht kwamen. Dat was een sterke tendens de afgelopen vijftien jaar”, zegt Bastmeijer, die eraan toevoegt dat dit nu niet meer echt een discussie is. Bleker ging tussen 2010 en 2012 als staatssecretaris over landbouw en natuur.

Opvallend is dat voor alle verdragen en EU-richtlijnen geldt dat Nederland de beoogde doelstellingen niet heeft gehaald of waarschijnlijk niet gaat halen, signaleren de wetenschappers. ‘Dit is zorgwekkend wanneer bedacht wordt dat bijna alle besproken regimes al decennialang bestaan. Van een gezond, robuust en veerkrachtig ecosysteem, dat de gevolgen van klimaatverandering kan opvangen en duurzaam gebruik mogelijk maakt, is nog lang geen sprake’.

Het ecosysteem in de Waddenzee is negentig jaar lang geleden flink uit balans gebracht door de afsluiting van de Zuiderzee en de Lauwerszee. Deze ingrepen werken nog steeds door, schrijven de wetenschappers. Zo zit er door de aanvoer van rivieren nog altijd een te hoog gehalte aan stoffen als fosfor, koolstof en stikstof in het zeewater en wordt er nog steeds chemische verontreiniging gemeten in vogeleieren. Ook zorgt de stapeling van activiteiten als baggeren, de visserij, zandsuppleties, grondstofwinning en recreatie en toerisme voor een te grote druk op het ecosysteem. ,,Dit heeft gevolgen voor de biodiversiteit. Die beschermen we onvoldoende.”

Een gevolg van te weinig aandacht hebben voor verdragen is bijvoorbeeld dat het opzettelijk verstoren van zeehonden niet meer expliciet verboden is, sinds de Nederlandse natuurbeschermingswetgeving zeven jaar geleden is gewijzigd. Maar het Zeehondenverdrag in het Verdrag van Bonn verbiedt dit juist wel. ,,Dit is dus niet goed in het Nederlands recht omgezet.”

Dit is maar één concreet voorbeeld. Ook als het gaat om de bescherming van de Waddenzee als Unesco werelderfgoed, gaat bij vrijwel ieder groot project de toetsing door de overheid niet samen met de zogenaamde Outstanding Universal Values van de zee, zegt Bastmeijer. Hierin zijn de bijzondere en unieke waarden van een werelderfgoed vastgelegd.

Toen de Waddenzee (de Waddeneilanden en de Waddenkust vallen - anders dan vaak gedacht en gecommuniceerd - niet onder het werelderfgoed) in 2009 de Werelderfgoedstatus kreeg, werd altijd beweerd dat dit niet tot beperkingen zou leiden.

,,Er werd gedacht dat er geen juridische verplichtingen aan vast zouden zitten, maar dat is een misvatting”, zegt Bastmeijer. ,,Die Outstanding Universal Values van de Waddenzee, waaronder unieke geologische en ecologische processen, die moet je overeind houden.”