Attie voor haar woning in Wehe-den Hoorn. Foto: Anjo de Haan
Nergens in Nederland vinden we zo veel gebouwen in de stijl van de Amsterdamse School als in Groningen. Waarom is Groningen, stad en provincie de ’hoofdstad' van de Amsterdamse School, en hoe is het om in een dergelijk huis te (gaan) wonen? Attie uit Wehe-den Hoorn vertelt.
Scholen, bruggen, kerken, herenboerderijen, arbeidershuisjes, sociale woningbouw en zelfs openbare toiletten, brugwachtershuisjes en transformatiehuisjes: de expressieve bouwstijl uit het begin van de twintigste eeuw is in Groningen alomtegenwoordig. ,,De stijl is alledaags en bijzonder, functioneel en vaak rijk aan detail’’, zegt Hendrik Andries Hachmer.
Hendrik Andries Hachmer. Foto: Huisman Media.
Hachmer is directeur van het Veenkoloniaal Museum in Veendam. Daar loopt tot en met 12 oktober de tentoonstelling Amsterdamse School & Zo, over gebouwen, interieurs en bewoners. Die is vooral gericht op de veenkoloniën. Hij schreef ook een boek over de architectuurstijl uit de vroege twintigste eeuw die razend populair was (en is) in Groningen met foto’s van Norma van der Horst. Of boek? Hachmer spreekt liever van een ‘kijkcatalogus’.
Het boekomslag van Amsterdamse school & zo. Gebouwen, interieurs en bewoners, door Hendrik Andries Hachmer. Foto: Veenkoloniaal Museum.
,,Er zijn over dit onderwerp al zo veel boeken verschenen. We willen niet in herhaling vallen. Uit de vele, vele gebouwen hebben we een selectie gemaakt. We zochten contact met bewoners, mochten binnenkijken en namen heel veel foto’s. Met het boek hopen we lezers antwoord te geven op de vraag hoe het is om in zo’n pareltje te wonen.”
Er was direct een klik
Die vraag hoopt Attie Gorter (33) binnenkort te beantwoorden. Samen met haar man Johannes Peetsma (35) kocht ze een jaren 30-woning in Wehe-den Hoorn. Ze viel als een blok voor de Amsterdamse Schoolstijl en de mooie, diepe tuin. ,,We kwamen binnen en er was direct een klik. Alsof het zo moest zijn.”
De woning wordt met liefde verbouwd. Sommige elementen laten ze intact, zoals de oude verwarmingsbuizen die door het huis lopen. ,,Ik geniet van het glas-in-lood, het siermetselwerk, de openslaande deuren naar de tuin, de kleuren, het geel van de kozijnen. Beetje bij beetje leer ik over het huis en de stijl waarin het is gebouwd. Ik maak het steeds meer eigen.”
De originele verwarmingsbuizen met hydrometer.
Foto: Anjo de Haan
De woning zit vol verrassingen: van verborgen houten plafonds (leuk) tot asbest en oude canvas bedrading (minder leuk). ,,Dat moest allemaal vervangen worden, en er moet nog veel gebeuren’’, vertelt Attie, die in Winsum een B&B runt. De grote bovenverdieping staat vooralsnog leeg. ,,We pakken eerst beneden alles aan, gaan in september verhuizen en dan komt die klus.”
Ondanks de uitdagingen en het vele werk spat de passie ervan af. Op Instagram deelt Attie haar belevenissen: van behangkrab- en spijkertrekavonturen tot het langzaam eigen maken van hun nieuwe thuis. Haar posts trekken duizenden kijkers.
Er wordt nog flink geklust. Foto: Anjo de Haan
Waarom juist zo geliefd in Groningen?
Hachmer vertelt waarom juist in Groningen de Amsterdamse Schoolbouwstijl zo geliefd is. ,,Die sluit goed aan bij het Groningse karakter. Er is sprake van expressief gebruik van baksteen, formaten en metselverbanden; maar niet overdreven. Het is rijk aan detail, maar ook functioneel. Lokale architecten kwamen soms met verrassende vormen.”
De stad Groningen telt zo veel Amsterdamse Schoolgebouwen doordat de stad begin twintigste eeuw sterk groeide. Dankzij de Woningwet van 1902 kon er volop geïnvesteerd worden in sociale woningbouw. In de provincie lieten rijke boeren villa’s bouwen in dezelfde stijl.
In volkswijken, dorpen en zelfs bij boerderijen zie je bakstenen gevels die golven, speelse torentjes en metselwerk. Er zijn de villa’s in Usquert en Haren, de fraaie woningen in Vlagtwedde en Blijham.
Gouden tijden
In Ter Apel staat een van de weinige echt kolossale gebouwen in die stijl: de voormalige Rijks Hogere Burgerschool (RHBS). De overheid liet de school in 1922 bouwen ‘als onderdeel van de verheffing’, nog een belangrijk thema dat deze bouwstijl kenmerkt.
In Spijk, Bierum en Holwierde staan karakteristieke huizen met ladderramen en geglazuurde stenen. In het Westerkwartier zie je de stijl terug in boerderijen met siermetselwerk en kleurrijke dakranden, vaak geïnspireerd door kunstenaars van de Groninger Kunstkring De Ploeg.
Hachmer: ,,De Ploeg gaf de Groningse variant een kleurrijk, speels en expressief karakter, waardoor de Amsterdamse School hier breder en langer doorleefde dan elders. Architecten en kunstenaars inspireerden elkaar. Je ziet ook allerlei tussenvormen. Er ontstond als het ware geleidelijk aan een Groninger School.”
Groninger architecten gingen naar Amsterdam om zich te laten inspireren. Daar werd vanaf 1913 voor het eerst in die stijl gebouwd. Hachmer: ,,Wat ook een rol speelde: we hadden de steenfabrieken en de dakpanfabrieken in Groningen. De klei was voorhanden. Het waren gouden tijden voor steenfabrieken.”
Op gouden tijden hoopt ook Attie. Het huis is voor het echtpaar niet alleen baksteen en glas-in-lood. Het is een plek waar verleden en toekomst samenkomen. ,,Elke dag ontdek ik iets nieuws.’’
Verheffing en herkenning
De Amsterdamse School-stijl herken je aan gebouwen met opvallend metselwerk van rood of donkerbruin baksteen, versierde gevels met glas-in-lood, bijzondere vormen zoals torentjes, laddervensters (smalle, verticale ramen) en vaak gekleurde kozijnen. In Groningen zie je vaak geel en rood terug in de kozijnen.
In Groningen zie je vaak geel en rood terug in de kozijnen. Foto: Anjo de Haan
Dat er vaak voor rode Groninger baksteen werd gekozen had ook een reden. ,,De rode kleur ontstond als gevolg van het bakken van de grijze Groninger klei en symboliseerde dat de grijze, stoffige arbeidersklasse zich zou verheffen tot een artistieke en socialistische strijdbare beweging voor een betere samenleving’’, schrijft Alice Roegholt in het voorwoord van de kijkcatalogus. Roegholt is oprichter en emeritus-directeur van Museum Het Schip in Amsterdam, dat zo’n honderd jaar geleden werd gebouwd als woningbouwcomplex. Tegenwoordig is het een museum volledig gewijd aan de Amsterdamse School.
Kon Minder
Kon minder is een typisch Groningse serie over Groningers en over Groningen. Laat je verwonderen en inspireren of steek wat op. Want: is dit Gronings? Inderdaad. Dit is Gronings. Kon minder. Deze week: Groningen, stad en provincie, als ‘hoofdstad’ van de Amsterdamse School.
