Knisperend, zilver en ragfijn. In Groningen schijnt het licht anders, zeggen fotografen

Vraag je tien wetenschappers wat licht is, dan krijg je waarschijnlijk tien keer hetzelfde antwoord. Niet als je het tien fotografen vraagt, want die kijken allemaal anders naar licht. Het ene licht is het andere niet, blijkt. Er is tegenlicht, strijklicht, hard en zacht licht, kunstlicht, blauw licht en goud licht.

Fotografen die regelmatig in Groningen fotograferen noemen nog een andere variant: Gronings licht. Het licht in de provincie Groningen zou anders zijn dan dat in andere delen van het land.

,,Knisperend, tintelend, bijna schitterend”, noemt fotograaf Anjo de Haan uit Warffum het licht in Groningen. ,,Het is moeilijk te omschrijven. Je moet het eigenlijk zien, maar het is een soort fragiele teerheid van licht.”

Even na ons telefoontje appt hij nog een omschrijving. ,,Het is ragfijn, zilverachtig licht. Soms hard, soms zacht.”

De Haan is freelance fotograaf voor onder meer Dagblad van het Noorden en persbureaus ANP en Hollandse Hoogte. Hij fotografeert in heel Nederland, maar vooral in het Noorden. Nergens schijnt het licht zoals in Groningen, is zijn observatie. ,,Er zit een soort helderheid in, zelfs als het buiten grauwig is.”

Licht bepaalt in grote mate hoe een foto eruit komt te zien, legt Kees van de Veen uit, freelance fotograaf voor onder meer NRC. ,,Het geeft structuur en diepte aan hetgeen dat je fotografeert, of dat nou een gezicht of een landschap is.”

Niet gek dus, dat fotografen veel bezig zijn met hoe dat licht schijnt. ,,Je kan het licht beïnvloeden en creëren met lampen en flitsers, maar als je dat niet doet, zoals ik, moet je goed kijken naar het natuurlijke licht. Hoe staat de zon? Is het bewolkt? Hoe draait de aarde? Waar staat de zon straks? Waar moet ik gaan staan om het licht mooi te laten vallen? Alles heeft invloed op de foto.”

Van de Veen noemt het Groningse licht fris en open. ,,En met fris bedoel ik niet per se dat het hier helderder is of een koele ondertoon heeft, maar het is een soort kustachtig licht, met wind en wolken. Alsof het minder stoffig is dan in het binnenland.”

De Haan en Van de Veen zijn niet de enigen fotografen die het Groningse licht kennen. En ook kunstenaars ervaren het. MOW, een museum in Westerwolde, had in 2023 een expositie met werk van 24 kunstenaars en fotografen over Gronings licht. En RTV Noord maakte twee jaar geleden een documentairereeks over kunstenaars en het Groningse licht.

De Haan en Van de Veen zien het vooral in het noordelijke deel van de provincie. Ze denken dat het komt door de weidsheid van het landschap, de schone atmosfeer en de ligging aan de kust.

De Haan: ,,Je gaat ergens staan en kijkt kilometers weg. Het landschap is groen en daarboven heb je een gigantische koepel met lucht en vaak ook wolken. In het Westerkwartier en Westerwolde heb je al veel meer bomen. Ook prachtig, en ook daar vind ik het licht op een bepaalde manier knisperend, maar het effect lijkt toch het sterkst op het Hogeland.”

Het licht heeft effect op foto’s die je hier maakt, zegt fotograaf Bo Scheeringa, die momenteel werkt aan haar tweede fotoboek over Groningen. Ze houdt van het Groningse licht. ,,Het is een cliché, maar fotograferen is schilderen met licht. Ik hou van dramatiek in een foto, en dat lukt vaak heel goed in Groningen.”

Het mooiste vindt ze het licht als het tussen de wolken doorschijnt. ,,Omdat er in het noorden van Groningen zoveel ruimte is, kan je dan met dat licht een onderwerp in een natuurlijke spotlight zetten. Een schitterend schouwspel.”

Fotograaf Reyer Boxem noemt het Groningse licht ‘een beetje romantisch geouwehoer’. Boxem fotografeert in de drie noordelijke provincies voor onder meer Trouw, de Groene Amsterdammer en Noorderbreedte.

Ja, hij weet waar fotografen en kunstenaars op doelen en ziet het ook, maar hij denkt niet dat dat alleen in Groningen zo is. Hij kan zich wel voorstellen dat het licht van de zon door zee en wolken wordt gereflecteerd. ,,Maar dan zou dat ook in Denemarken, Normandië en Zeeland te zien moeten zijn.”

Valt er iets over te zeggen vanuit wetenschappelijk perspectief? ,,Tja, het is dezelfde zon en het zijn dezelfde wolken als die elders voor kunnen komen”, zegt Roelof Hut, neurowetenschapper en bioloog aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Maar hij beaamt dat zowel de weidsheid als de wolken en reflectie een rol kunnen spelen bij hoe we dat licht ervaren. ,,Als je tussen de gebouwen of bomen staat, komt het licht alleen van boven. Hoe meer horizon je kan zien, hoe meer het licht van alle kanten komt. De weidsheid van Groningen is overweldigend, en dat ervaar je visueel.”

Dat licht kan volgens hem worden versterkt door weerkaatsing. ,,Het licht van de zon dat op de aarde schijnt, weerkaatst weer terug de lucht in. Wolken, maar ook allerlei kleine deeltje in de lucht, weerkaatsen dat licht vervolgens weer terug. Dat is een flink deel van het licht dat wij ervaren.”

De zee kan dat effect in kustgebieden versterken. Hoe ver dat effect landinwaarts te zien kan zijn, durft hij niet te zeggen. ,,Hoe groot dat bereik is, hangt ook af van hoe de zon staat. Hoe lager de zon, hoe verder de weerkaatsing van de zee via de lucht op het land.”

Of het licht hier nou écht anders schijnt of niet, fotografen zijn er dol op. ,,Het is het mystieke van het Groninger landschap”, zegt De Haan.

Van de Veen: ,,In deze zomermaanden fotografeer ik het liefst zo rond 8 of 9 uur ‘s avonds, als de zon laag staat en het licht vriendelijk en zacht is. Het liefst met in de verte wat donkere wolken. Ik ben verliefd geworden op het Groninger land en het licht.”