Jan Geert Vierkant en Roos Gortzak traden begin dit jaar aan als directie van het Groninger Museum. Foto: Siese Veenstra
Hun museum verkeert in crisis. Betrokkenen en (oud-)medewerkers wensen dat het Groninger Museum z’n flair terug krijgt. En daarmee z’n publiek. Wat daarvoor nodig is? Een capabele directie.
Het is er één grote chaos, verzucht een externe kracht die meewerkt aan een van de tentoonstellingen van het Groninger Museum. ,,Niemand neemt verantwoordelijkheid. Het duurde vaak maanden voor ik antwoorden kreeg op mijn vragen.’’
De medewerker zegt van de ene verbazing in de andere te zijn gevallen. ,,Sinds Andreas Blühm daar weg is, is het zwemmen voor zowel de vaste medewerkers als voor externe betrokkenen. Het is rommelig, er wordt beknibbeld op onderdelen van tentoonstellingen. Het is houtje-touwtje. Ik had verwacht dat de grootste culturele instelling die zo belangrijk is voor Groningen en waar zo veel publiek geld naartoe gaat een professionele organisatie zou zijn. Maar het is frustrerend om voor te werken, omdat er geen leiding is, geen visie.’’
Verbazing over twéé directeuren
Het rommelt in het Groninger Museum, de veelkleurige snoeptrommel voor kunst- en cultuurliefhebbers tegenover het Hoofdstation. Waar het publiek sinds de opening in 1994 toestroomde, waar wereldberoemde mensen als Gorbatsjov, Naomi Campbell en Bono van popgroep U2 tentoonstellingsopeningen verrichtten. Grote publiekstentoonstellingen gingen er hand in hand met kleinere exposities van jonge designers en fotografen.
Nog steeds is het museum een oase van vrijheid. Het gebouw alleen al oogst bewondering. Maar binnen is het hommeles.
Binnen en buiten het museum wekte het in november vorig jaar verbazing dat na het vertrek van directeur Andreas Blühm – en eerder al zakelijk directeur Esther Moesker – werd gekozen voor een directie met twee gelijkwaardige directeuren. Kon het noodlijdende museum twee bijpassende pilotensalarissen betalen, was de vraag. ,,We vreesden dat we wéér een stap achteruit gingen, dat er weer minder geld beschikbaar zou zijn voor de uitbreiding van de collectie’’, zegt een betrokkene.
Afgelopen februari begonnen artistiek directeur Roos Gortzak (Amstelveen, 1973) en zakelijk directeur Jan Geert Vierkant (Onstwedde, 1964). Vierkant was directeur van het Metropole Orkest en daarvoor van het Noord Nederlands Orkest en Martiniplaza in Groningen en het Atlas Theater in Emmen. Gortzak was directeur bij Vleeshal, een centrum voor hedendaagse kunst in Middelburg. Met haar komst kondigde het Groninger Museum een toonaangevende, vernieuwende artistieke koers aan.
Al onrustig onder vorige directie
Beide directeuren zouden elkaar aanvullen, was het idee. Al gauw bleek het niet te boteren tussen hen, aanvulling was ver te zoeken en van een visie was geen sprake. ,,Het was heel erg onaangenaam. Twee ego’s op één schip, dat ging vanaf het begin al niet goed’’, zegt een werknemer.
Tegelijkertijd wisten alle medewerkers dat leiding geven aan het Groninger Museum geen eenvoudige klus was. ,,Onder de vorige directie was het al lange tijd onrustig. Er was veel verloop onder conservatoren en medewerkers. Naar buiten scoorde het museum wel, met David Bowie bijvoorbeeld, maar het beleid was niet denderend. We hadden blockbusters, maar daar stond niets prikkelends tegenover’’, zegt een oud-medewerker.
Het Groninger Museum kampte en kampt met financiële problemen en een onduidelijke artistieke koers, schrijft ook Adviesbureau Berenschot in het kritische rapport over het museum dat half juli verscheen, maar binnenskamers werd gehouden. Werk aan de winkel voor Vierkant en Gortzak.
De Raad van Toezicht deed niets met de onvrede
Een medewerker verhaalt over een bijeenkomst aan het eind van de zomer, een maand voordat bekend werd gemaakt dat financieel directeur Jan Geert Vierkant vertrok en artistiek directeur Roos Gortzak op haar post bleef. Intern zong dat al rond. ,,Die bijeenkomst was belegd door alle afdelingshoofden, conservatoren en de OR. Zij wilden de Raad van Toezicht duidelijk maken dat er grote onrust heerste binnen het museum, dat het spaak liep, dat zij tegen de grillen van Roos Gortzak aanliepen.’’
Voorzitter Sander Prinsen van de Raad van Toezicht – hij volgde in april 2025 Jacques Wallage op, die in 2024 aan de bel trok over de financiële problemen van het Groninger Museum – deed niets met de geuite onmin. ,,Hij zei alleen dat hij andere geluiden had gehoord’’, zegt de medewerker, die van een angstcultuur spreekt. ,,Roos Gortzak dendert maar door het museum, ze negeert complete afdelingen, regelt zaken waar niemand vanaf weet, bemoeit zich overal tegenaan, tot en met de bediening van de lift en verkondigt steeds dat ze het boegbeeld van het museum is. Ondertussen worden fondsen niet aangeschreven, trekken externe medewerkers van tentoonstellingen zich terug en heeft de vertrouwenspersoon meerdere meldingen ontvangen van medewerkers die slapeloze nachten hebben door de gang van zaken.’’
Jan Geert Vierkant en Roos Gortzak. Foto: Siese Veenstra
Inmiddels wordt op de werkvloer soms terugverlangd naar de tijd dat Andreas Blühm aan het roer stond, zegt een andere werknemer. ,,De medewerkers zijn zeer loyaal aan het museum. Ze zijn niet vol lof over Blühm, maar ze waren blij dat hij grote tentoonstellingen binnen haalde. De medewerkers houden van hun museum, die willen dat er zo veel mogelijk mensen komen.’’
Geen blockbusters
Maar blockbusters gaan er met Roos Gortzak aan het stuur niet komen, laten meerdere betrokkenen weten. ,,We stevenen af op een tekort van tonnen. We moeten gemiddeld 200.000 bezoekers per jaar trekken voor een gezonde exploitatie, hoe kun je dan beweren géén blockbusters te willen?’’ vraagt een medewerker zich vertwijfeld af.
Wat het museum wél wil, is onduidelijk volgens meerdere medewerkers. ,,Roos Gortzak heeft grote kennis van internationale en hedendaagse kunst’’, zegt een van de medewerkers. ,,Ik heb er vertrouwen in dat ze een spannende koers kiest, maar ze heeft gezegd dat ze geen blockbusters wil. Kijk, een uitgeverij kiest voor bestsellers om dichtbundels te kunnen publiceren. Zo werkt het voor een museum ook. Die mix werd onder Blühm al minder en wat de toekomst brengt is afwachten.’’
Een zakelijke relatie van het Groninger Museum heeft Roos Gortzak horen zeggen dat haar artistieke koers experimenteel, interdisciplinair en collectief zal zijn. ,,Ze kiest voor elitaire kunst, die de 600.000 Groningers die dit museum betalen boven de pet gaat. Het Groninger Museum moet een spectaculaire, vernieuwende speeltuin voor kunstenaars zijn.’’
Hij verwacht niet dat Gortzak het museum uit z’n benarde positie haalt. ,,Ze leidde de Vleeshal in Middelburg, dat is iets anders dan het Groninger Museum. Ze had daar 7,4 fte en 15.000 bezoekers per jaar.’’
Directeur is de helft van de tijd in Karlsruhe
Dan speelt er volgens diverse bronnen nog iets anders waardoor ze het idee hebben dat het Groninger Museum een stuurloos schip is. Het ontbreekt aan de fysieke aanwezigheid van de directie. Interim-directeur Nynke Stellingsma die is ingevlogen na het vertrek van Jan Geert Vierkant en boven Gortzak is gesteld, is ook directeur van de Stadsschouwburg en de Oosterpoort. ,,Zij ligt goed in het museum, ze is duidelijk en concreet, maar ze is er maar af en toe.’’
Artistiek directeur Roos Gortzak is er de helft van de tijd. ,,Ze heeft afgesproken met de Raad van Toezicht dat ze twee weken per maand vanuit haar huis in Karlsruhe mag werken’’, zeggen meerdere medewerkers. ,,Medewerkers en buitenstaanders willen haar fysiek zien, ook al is de sfeer beter in haar afwezigheid. En is ze in Groningen, dan blokkeert ze haar agenda tot half twee ‘s middags. Pas daarna heeft ze afspraken. Als ze die tenminste niet afzegt’’, zegt een medewerker.
Een andere betrokkene: ,,Als artistiek directeur moet je er zijn, je moet er bovenop zitten. Zij is op afstand.’’
Karlsruhe in Duitsland ligt op 600 kilometer van Groningen. Gortzak reist per trein en is dan 10 uur onderweg. Medewerkers beklagen zich over het gebrek aan overleg. ,,We staan vaak in de wachtstand.’’
Weer een andere medewerker: ,,We zitten in een identiteitscrisis. Wat is onze koers? Die gaat Roos Gortzak niet verzinnen, daar gelooft het personeel absoluut niet in. Zij vindt dat een lege zaal ook een statement is. En een lege kassa, denkt het personeel dan.’’
Komende zomer opent de eerste tentoonstelling van Gortzak, met de ‘collectieve architectuur’ van het Groninger Museum als uitgangspunt. En over twee weken opent de tentoonstelling over hiphop. Nog uit de koker van voormalig directeur Andreas Blühm.
Het personeel vraagt zich en masse af waarom niemand ingrijpt, waarom de Raad van Toezicht niets doet. En vestigt z’n hoop op gedurfde tentoonstellingen die een hoop publiek trekken.
Reageren? marijke.brouwer@dvhn.nl
Reactie museum en RvT
Dit verhaal kwam tot stand op basis van gesprekken met tien verschillende bronnen, van (oud-)werknemers tot zakelijke relaties. Ze wilden alleen meewerken op basis van anonimiteit. Het Groninger Museum en de Raad van Toezicht wilden niet meewerken aan een interview, alleen via mail waren ze bereid te reageren. Daarin erkennen ze dat er onrust is binnen het museum. Over de koers schreven ze: ,,We werken aan een toekomstbestendige artistieke koers waarin grote publiekstentoonstellingen worden gecombineerd met inhoudelijke vernieuwing, nieuwe samenwerkingen en meer ruimte voor experiment. Vanaf september 2026 wordt deze nieuwe artistieke koers zichtbaar in het museum. We programmeren voor een breed publiek, en doen dat op een manier die beter aansluit bij de identiteit van het museum en de tijd waarin we leven.’’
