Hij was jong, knap en gelukkig. Dat hij een einde aan z’n leven maakte, sloeg in als een bom. Niet op de laatste plaats bij zijn vrouw Ester Afman. Nu rondt ze haar studie aan de Fotoacademie af met een boek over achterblijven na zelfdoding.
Nog praat ze over hem als de barkeeper voor wie ze ooit viel. Die zo charmant was, die haar kon laten bulderen van het lachen. Hij was de man die nachten kon doorhalen, met hem aan haar zij gebeurde er altijd wat, was er altijd reuring. Hij was nergens bang voor.
,,Wij waren de liefdes van elkaars leven’’, zegt Ester Afman (55) uit Groningen. ,,Wij vulden elkaars verhalen aan, we konden lachen om het leven.’’
Ze leerde hem meer dan 30 jaar geleden kennen, toen ze veel en vaak in de Brasserie in de Poelestraat kwam. ,,Ik zat daar altijd, het voelde als een huiskamer. Ik dronk er wijntjes met mijn vriendinnen, at er een daghap voor een tientje. In de Brasserie trof je elkaar.’’
Achter de bar stond Bert.
Ze kenden elkaar van gezicht en de vonk sprong over toen ze een glas wijn terugbracht. Hier zit droesem in, zei ze. Hij bedacht zich niet en zette het glas aan z’n mond. Hij kauwde even op het bezinksel, slikte het door en zei: daar was toch niks mis mee?
Ester schiet in de lach. ,,We waren meant to be. We begrepen elkaar, hadden hetzelfde gevoel voor humor. Bert was een gevoelige man, hij wilde het mensen naar de zin maken. Hij nodigde zwervers binnen uit, hij kon met alle rangen en standen overweg.’’
Bert wilde ooit zijn studie geschiedenis afmaken. Voor het zo ver was, werkte hij bij boekhandel Scholtens Wristers en bij de Brasserie. Later werkte hij volledig bij de Brasserie. Hij ging samenwonen met Ester, ze trouwden, kregen een zoon en toen hij eens met Ester in Antwerpen was, bedachten ze een nieuw soort restaurant. Eentje waar alles te koop was – niet alleen de gerechten en de drankjes, maar ook het hele interieur, van de bloempotten tot en met de tafels en stoelen.
Dat plan verwezenlijkte Bert met twee compagnons. Kunst & Kitsch heette het, aan het Kattendiep. Het zou z’n deuren openen in januari 2001.
Er was iets onherroepelijk mis. Foto: Ester Afman
Ben jij Ester?
Ester was zaterdag 13 januari 2001 thuis met hun zoontje van 3 jaar toen de bel ging. Ze weet nog dat ze naar de voordeur liep, dat ze door het raampje de hoofden van een goeie vriend en twee agenten zag.
Ze weet nog dat de voordeur op slot zat, dat ze de sleutel moest zoeken. Dat er in die luttele momenten van alles door haar hoofd schoot. Dat Bert misschien een ongeluk had gehad. Of ergens voor was opgepakt.
Ze opende de voordeur. ,,Ben jij Ester?’’ vroeg een van de agenten haar. Ze knikte. Meteen daarop zei dezelfde agent wat er aan de hand was. ,,Bert is dood. Bert heeft zelfmoord gepleegd.’’
Papa is de baas van alle vogels. Foto: Ester Afman
Taboe op praten en rouwen over zelfdoding
Ester Afman werkte 30 jaar in de zorg, in verschillende functies: van jeugdhulpverlener tot en met hoofd van een kinderafdeling in het UMCG. Daarnaast fotografeerde ze graag, hobbymatig. Enkele jaren geleden kocht ze met het geld van een erfenis een degelijk fototoestel en volgde een cursus fotografie.
En ze bedacht iets. Iets dat te maken heeft met keuzes en eenmaligheid. ,,Als je iets wilt, moet je het nu doen. Zo’n soort idee had ik’’, zegt ze. Ze zegde haar baan op om zich volledig te storten op de Fotoacademie in Amsterdam.
Drie jaar van studeren en fotograferen heeft ze er inmiddels opzitten. En nu rondt ze haar studie af met een fotoboek, getiteld Mijn papa is de baas van alle vogels. Het beslaat de afgelopen 23 jaar, haar leven zonder Bert, het achterblijven na zelfdoding.
Ze wil daarmee geen larmoyant verhaal vertellen, geen egodocument tonen. Wel wil ze mensen de ogen openen door het taboe op praten en rouwen over zelfdoding te doorbreken.
Want ja, zegt ze, dat is nodig.
Ze kon niet boos zijn op zo'n eenzame daad. Foto: Ester Afman
Een eenzame daad
Toen ze de woorden van de agent hoorde, wist ze onmiddellijk dat er iets onherroepelijk mis was. ,,Alle clichés zijn waar. Dat je het niet kunt geloven, dat de grond onder je voeten wegzakt.’’
Ze had tegelijkertijd oog voor hun zoon die in huis aan het spelen was. Ze besloot als in een automatisme dat hij niet onder deze catastrofe mocht lijden. Dat Berts lichaam gauw thuis moest komen, zodat de dood tastbaar werd voor hun jongetje.
En ze besloot te gaan bellen, iedereen moest weten wat er was gebeurd.
Ester merkte al gauw dat iedereen iets vond van zelfmoord. ,,Ik had en heb echt vrienden en familie die naast me stonden, gelukkig. Maar andere mensen waren kwaad. Die vonden Bert egoïstisch, die veroordeelden hem omdat hij ons in de steek had gelaten, ons een kutstreek had geleverd. Hoe kon hij?’’
Ze zegt: ,,Dat maakt rouwen ingewikkeld. Het voelt of je minder mag rouwen om iemand die zelfmoord heeft gepleegd.’’
Want hoe waar het ook was dat hij haar en hun zoon in de steek had gelaten, zij was niet boos op hem. Ze kon eenvoudigweg niet boos zijn op zo’n eenzame daad. Ze veroordeelde hem niet. Vond hem geen egoïst.
,,Er werd kwaad gesproken over degene die ik nooit had willen missen. Via roddels en achterklap hoorde ik de vreemdste verhalen over Bert. ‘Het lijkt me heel lastig voor je dat je iemand zo slecht hebt gekend’ kreeg ik te horen’’, zegt Ester.
Ongetwijfeld goed bedoeld, zegt ze, maar het hielp haar niks.
,,Ik was 31 jaar, Bert 33. Je weet nog niet veel, de mensen om je heen ook niet. Ze hoeven niks te zeggen, ze hoeven alleen maar te luisteren, te vragen. Wat had ik aan de boosheid van anderen?’’
,,Ik wilde vrede krijgen met een onaf verhaal.'' Foto: Ester Afman
Alles gaat door
Ze weet nog hoe vervreemd van de wereld ze zich voelde. Hoe alleen in haar grote verdriet. En dat alles buiten haar leven gewoon verder ging.
Elke dag stond ze op, vanzelfsprekend, om er te zijn voor hun zoontje die net als z’n vader de levenslust leek te hebben uitgevonden. Ze weet nog dat ze in een van die eerste dagen de gordijnen opende en dat het sneeuwde. Het sneeuwde gewoon. En even later in de supermarkt trof ze gewoon dezelfde kassameisjes als voor Berts dood.
,,Hoe kan het nou?'' Foto: Ester Afman
Bert de levensgenieter
Jaren na de dood van Bert besloot Ester hulp te zoeken. Ze bleef in rondjes draaien op zoek naar antwoorden. De vraag ‘hoe kan het nou’ tolde door haar hoofd.
,,Bert was niet gek, niet alleen. Hij stond juist volop in het leven, was een levensgenieter die altijd mensen om zich heen verzamelde om lang mee te tafelen, wijn te drinken, gesprekken te voeren. Bert wilde groots en meeslepend leven. Hij hield van de natuur, van vogels, klassieke muziek.’’
En van Ester en hun zoontje. Dat hij Ester had gevonden schreeuwde hij van de daken, dat hun zoon was geboren was een groot geluk. Direct diezelfde dag liet hij de naam van hun baby op zijn bovenarm tatoeëren. Naast de naam van Ester.
Jaren na zijn dood las ze nog steeds alles over zelfdoding, keek elk tv-programma erover. Ze ploos alle boeken in hun boekenkast uit. Wie weet had hij ergens in een kantlijn iets geschreven dat haar hielp zijn keuze te begrijpen.
,,Het belemmerde me, ik was er ‘s nachts mee bezig. Ik wilde dat gemaal stoppen, ik wilde vrede krijgen met een onaf verhaal.’’
De psychiater hoorde haar aan. En legde haar uit dat er zoiets bestaat als een smiling depression.
Ester Afman. Foto: Corné Sparidaens
Meer dan een monument voor Bert
Nu, bijna 24 jaar na dato, gaat het goed met haar. Hun zoon woont op zichzelf. Zij heeft een nieuwe vriend. Er zijn dagen dat ze niet aan Bert denkt. Maar geen weken.
Ze zegt: ,,Het leven was ongecompliceerd. Met zijn dood is er voorgoed iets kapot gegaan.’’
Met het boek Mijn papa is de baas van alle vogels heeft ze een monument voor Bert gemaakt. En het is meer dan dat, zegt ze. ,,Het is een middel om over zelfmoord of de gedachte daaraan te praten.’’ Dat is hard nodig, vindt ze, in een land waar jaarlijks 1900 mensen kiezen voor zelfdoding.
De titel van haar afstudeerwerk komt van hun zoontje, een man van 26 jaar inmiddels. Het is een zinnetje dat hij zei toen Bert net was overleden.
Het kan zo zijn dat jij of iemand die je kent op dit moment denkt aan zelfdoding. Weet dan dat er hulp is, anoniem, dag en nacht. Bel 0800-0113 (gratis) of start een chat op 113.nl
Het fotoboek van Ester Afman is gedrukt in een oplage van 200 exemplaren. Haar afstudeerwerk is te zien van 12 tot en met 22 december in de Westergasfabriek in Amsterdam. Ze is nog op zoek naar een expositieruimte in Groningen in januari.
