Gemeenten worstelen met eigen bijdrage Oekraïners. In Pekela betaalt Andrii (34) mee aan zijn opvang. 'Een normaal idee'

Honderden gemeenten zijn nog niet begonnen met het innen van een eigen bijdrage. Dat terwijl het sinds juli al mag. Gemeenten zien beren op de weg, bijvoorbeeld rondom privacy en wanbetalers. Maar in Pekela kennen ze de oplossing. Daar betalen werkende Oekraïners al lang en breed mee aan hun eigen opvang. Andere gemeenten gaan ten rade hoe ze het daar hebben opgelost.

Het is middag en rustig in en om het voormalige verzorgingshuis Clockstede in Nieuwe Pekela. Op vensterbanken hebben de Oekraïense vluchtelingen planten en kleurrijke beeldjes gezet. Tekenen dat de bewoners er nog wel een tijdje zullen blijven.

De kamers zijn ooit gebouwd voor één persoon. Nu is zo’n ruimte woon-, eet- en slaapkamer van hele gezinnen of maximaal 4 vluchtelingen, die de ruimte met elkaar moeten delen. Het is dan ook niet vreemd dat vrijwel alle ramen op de bovenste verdieping openstaan. Buiten is het warm weer; een kans om de kamer te luchten.

In de gezamenlijke ruimte van Clockstede spelen kleine kinderen of ze kijken televisie. De meeste van de 120 bewoners zijn op dit tijdstip van de dag ergens anders. De oudere kinderen gaan naar school, hun ouders zijn veelal aan het werk.

Andrii Nekrasov (34) is wel in de opvang. Hij is vrij. Zeven dagen op een rij werkt hij bij EasyToys in Veendam, daarna is hij zeven dagen vrij. Hij neemt bestellingen op en verzendt die ook. Het is andere koek dan het werk dat hij in Kiev deed als press officer. Wat vindt hij van het werk bij EasyToys? „I’m happy and satisfied.”

Omdat hij geld verdient, moet hij sinds deze zomer meebetalen aan zijn opvang. De zogenaamde ’eigen bijdrage’. Hij betaalt 210 euro per maand, omdat hij er met zijn gezin woont: zijn vrouw en drie kinderen (7, 4, en 2 jaar oud). De oudsten gaan naar school in het dorp, moeder zorgt overdag voor de jongste.

Hoewel zijn kamer stampvol moet zijn, is er geen enkele wanklank. „Ik vind het een normaal idee om mee te betalen”, zegt Nekrasov. „Er is water, elektriciteit, internet. Nederland helpt ons en geeft ons alles wat we nodig hebben. Er wordt voor ons gezorgd, daar ben ik dankbaar voor.”

Voor Yuliia Dezborodova (23) uit Charkiv, die stad die bij het front ligt, is dat niet anders. Ze werkt als vakkenvuller bij supermarkt Poeisz. Leuke collega’s, zegt ze. Ze zou een opleiding willen volgen. Maar Nederlands spreekt ze niet en haar Engels is niet goed genoeg. Studeren zit er in Nederland dus niet in.

Dezborodova betaalt 105 euro voor de opvang. Sparen gaat met haar loon niet snel, zegt ze. Met de eigen bijdrage heeft ze geen moeite. „Daar ben ik het mee eens.” De vluchtelinge houdt haar eigen broek op en krijgt, omdat ze verdient, ook geen leefgeld meer. Ze klaagt niet.

Vooralsnog zijn er in Nederland weinig mensen die zoals Dezborodova en Nekrasov meebetalen aan de opvang. Niet omdat Oekraïners niet willen meebetalen. Gemeenten worstelen met het innen van die eigen bijdrage door regelgeving. De gemeentelijke overheid mag vanwege privacy bijvoorbeeld niet inzien hoeveel iemand verdient.

„Wij en ook andere gemeenten werden overvallen doordat de eigen bijdrage al in juli inging”, zegt Rein Koopman, projectleider in Pekela voor de opvang van Oekraïners. Dat werd twee weken van tevoren meegedeeld. Gemeenten moeten de eigen bijdrage voor het eind van het jaar invoeren, het geld kunnen ze met terugwerkende kracht innen. „Het was een beetje van ‘red je er maar mee.’”

Hoe het in Pekela toch is gelukt? „We zijn een kleine gemeente, dus we konden de koppen snel bij elkaar steken en bepalen wat we konden doen.” Ook Pekela liep tegen de privacywet aan. „Er is geen wettelijke grondslag om te kijken hoeveel ze verdienen.”

Maar Koopman draaide de situatie om. „We kunnen wél zien dat ze werken. En we weten doorgaans ook wel wie werkt.” Koopman en zijn collega’s zien – bij wijze van spreken – immers in de ochtend wie er met de broodtrommel onder de arm vertrekt.

„Meer dan de helft van de Oekraïners werkt”, schat Koopman. ‘Twee of drie dagen’ in de week werken voor minimumloon en ze zitten aan de inkomstengrens voor de eigen bijdrage, rekent hij. „We gaan ervanuit dat ze dat verdienen. En als dat niet zo is, dan mogen ze dat aantonen en zetten we het recht.”

De projectleider hoorde amper een wanklank toen de regeling inging. „Oekraïners willen hier best meebetalen. Die doen daar niet moeilijk over”. Op de ene uitzondering na die de regel bevestigt. „Daar heb ik tegen gezegd: je mag door heel Europa reizen.” Met als onderliggende boodschap: als je denkt dat je het elders beter hebt, ga maar. „Die heeft de machtiging toen ook getekend.”

De Vereniging van Nederlands Gemeenten (VNG) ziet dat veel gemeenten worstelen met het innen van de eigen bijdrage. „Wij hebben als VNG om een aantal aanscherpingen gevraagd bij het ministerie”, zegt woordvoerder Cees den Bakker. Met name over de uitvoerbaarheid en de juridische houdbaarheid. Bijvoorbeeld op basis waarvan gemeenten persoonsgegevens kunnen opvragen en verwerken en welke instrumenten het gemeentebestuur krijgt om de eigen bijdrage af te dwingen. „Daarop hebben wij nog geen antwoord”, zegt Den Bakker.

Een vluchteling de deur wijzen omdat die geen eigen bijdrage wil betalen, kan juridisch nog weleens lastig worden. Een Oekraïner in Apeldoorn die huiselijk geweld pleegde, kon volgens de rechter géén toegang tot opvang door de gemeente worden ontzegd. Hoewel in de wet staat dat de burgemeester ‘verstrekkingen’ kan beperken of intrekken, staat daarin ook dat de burgemeester voor opvang moet zorgen.

Dat schuurt met elkaar volgens de rechtbank. Vanwege die onduidelijkheid mag opvang niet worden ontzegt. Er moet een ander aanbod komen voor onderdak. Apeldoorn heeft het daar niet bij laten zitten en is een bodemprocedure gestart. Dat hebben meer gemeenten gedaan. Dat geeft volgens burgemeester van Apeldoorn, Tom Heerts, ook een signaal, schrijft hij aan zijn raad.

Ondanks het juridische getouwtrek over het wel of niet uitzetten, blijft Pekelder wethouder Ellen van Klaveren (SP) achter de aanpak staan. „Wij vinden gewoon dat ze moeten betalen. We zien ook dat daar bij ons eigenlijk geen problemen mee zijn.” Willen ze niet meebetalen, dan volgt eerst een goed gesprek, zegt ze. Als dat niet helpt, gaat de gemeente proberen om de wanbetaler te verplaatsen naar een ‘opvang buiten Pekela’. Dat is overigens nog niet gebeurd. „En ik verwacht ook niet dat het gaat gebeuren. Ze zijn dankbaar en blij met onze goede opvang.”

Andrii Nekrasov kan dat beamen. „Ik voel me welkom in Pekela.” Op termijn wil hij proberen een woning te huren. Voorlopig is hij ‘heel blij’ dat de speciale verblijfsregels voor Oekraïners tot maart 2026 zijn verlengd. „Ik ben heel dankbaar voor alles wat Nederland voor ons doet. En vooral voor de F16’s.”