Zorgen om 'thuisonderwijs' in het Noorden: gemeenten in Groningen en Drenthe sturen brandbrief. 'Er is geen zicht op of deze kinderen onderwijs krijgen'
Bij thuisonderwijs is vaak onbekend in welke mate het kind zich ontwikkelt. Foto: Shutterstock
Het aantal leerlingen in Groningen en Drenthe dat door ouders niet naar school wordt gestuurd vanwege denkrichting of geloof neemt toe. De exacte reden blijft echter onduidelijk.
De noordelijke gemeenten willen actie van de minister. De wet moet volgens hen worden aangepast. ,,We willen weten of een kind goed onderwijs krijgt.”
Oldambt is een van de gemeenten waar het probleem speelt. Onderwijswethouder Jurrie Nieboer wil dat de onderwijsminister ingrijpt. ,,De wet moet worden gewijzigd”, stelt hij. Hij weet zijn medebestuurders in de noordelijke gemeenten achter zich.
De zorg zit hem er vooral in dat onduidelijk is of deze groep kinderen kwalitatief goed vervangend onderwijs krijgt. De leerplichtambtenaar kan dat veelal niet beoordelen, omdat hem of haar de toegang geweigerd kan worden.
Ook een door de gemeente Oldambt ingeschakeld onderzoeksbureau heeft dat niet boven tafel kunnen krijgen. ,,Ze mogen domweg niet achter de voordeur kijken wat er zich in huis afspeelt. Daarom weten we dus ook niet of er sowieso vervangend onderwijs wordt gegeven en zo ja, of de kinderen zich ontwikkelen en op welke wijze”, stelt Nieboer.
Mede op initiatief van Oldambt is er in Noord-Nederlands verband een brandbrief gestuurd naar de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. ,,De minister deelt onze zorg en heeft een traject gestart om veranderingen in de wet aan te brengen, maar het schiet niet op.”
Verantwoording afleggen
Hanke Korpershoek, adjunct hoogleraar onderwijswetenschappen aan de RUG, vindt dat ouders transparanter moeten zijn en inzicht moeten geven in lesmethodes en ontwikkeling van hun kind. Dat daarvoor de wet moet worden aangepast, is volgens haar evident. ,,De leerplichtambtenaar moet de mogelijkheid krijgen een minimale monitoring te kunnen uitvoeren. Waarom moet een leraar op een school wel verantwoording afleggen aan ouders en schoolbestuur en een ouder die vrijstelling heeft gevraagd hoeft dat niet?”
Korpershoek wil niets afdingen op thuisonderwijs, mits controleerbaar. ,,Het is mooi dat je in Nederland de vrijheid hebt om je kind thuis onderwijs te geven. Dat moeten we koesteren, maar iemand moet kunnen toetsen of het kind vorderingen maakt en of het lesmateriaal in orde is. Belangrijk is ook of het kind in een veilige omgeving les krijgt.”
Het is vooral de laatste jaren dat ouders gebruik maken van het recht zelf onderwijs te geven, formeel ook wel vrijstelling onder 5B genoemd. ,,Het onderwijs als instituut staat onder druk. Vroeger ging je naar een christelijke school of volgde je als kind openbaar onderwijs. Ook de leraar wordt tegenwoordig vaker gewantrouwd.”
Korpershoek adviseert de gemeenten in ieder geval waar mogelijk om in gesprek te blijven met ouders die hun kind thuisonderwijs geven. ,,Dat kan ook via wijkteams of via het aanstellen van een mediator”, meent ze.
Het aantal leerlingen in Groningen en Drenthe dat door de ouders niet naar school wordt gestuurd, neemt toe.
Mazen in de wet opzoeken
Dat vrijstelling onder 5B toeneemt, signaleren ze ook bij Ingrado. Deze overkoepelende organisatie, waarbij ook gemeentelijke leerplichtambtenaren zijn aangesloten, lobbyt al lange tijd bij het ministerie van OCW voor aanpassing van de onderwijswet. Sinds 1968 is deze niet meer aangepast, en dus vaak niet meer adequaat.
Waarom er sprake is van een stijgende trend in met name de Noordelijke provincies kan niet worden opgehelderd. ,,De indruk bestaat dat ouders veelal de mazen in de wet opzoeken”, volgens Anne Voskamp, woordvoerder van Ingrado. ,,Het gaat veelal om gezinnen uit grote steden die de randstad verruilen voor het platteland. In de grote stad is het aanbod van onderwijs vele malen groter dan op het platteland. Op het platteland kunnen ouders als argument aanvoeren dat er in de buurt geen passend onderwijs voor hun kind is.”
Wat ook een reden kan zijn, is dat ouders de overheid niet erkennen. ,,Ze voelen zich in feite statenloos. Al met al hebben we de regelgeving omtrent thuisonderwijs in Nederland niet goed geregeld. We blijven daarom druk uitoefenen op het ministerie”, zegt Voskamp.
Thuisonderwijs niet verbieden
Het is niet de bedoeling van Nieboer en zijn medebestuurders in Noord-Nederland om thuisonderwijs te verbieden. ,,Maar de kinderen moeten wel onderwijs krijgen en dat moet door de onderwijsinspectie getoetst kunnen worden. Het gaat dan met name om kwaliteit van onderwijs.”
Nieboer zegt geen waardeoordeel te vellen over ouders of verplegers die hun kind of kinderen niet naar regulier onderwijs sturen. ,,Maar ieder kind heeft recht op prima -te controleren - onderwijs.” Nieboer uit zijn zorg in het recent opgemaakte jaarverslag Leerplicht Gemeente Oldambt schooljaar 2022-2023.
Hij legt uit dat de gemeente veel inspanning heeft gepleegd om toch in contact te komen met deze gezinnen. ,,Waar mogelijk hebben ze een brief van de gemeente ontvangen, waarin ze zijn gevraagd om deel te nemen aan het onderzoek. Hierop zijn geen reacties binnengekomen. Het onderzoeksbureau heeft vervolgens via organisaties die zich bezighouden met thuisonderwijs geprobeerd om in contact te komen met gezinnen. Ook dat is niet gelukt.”
Leerplichtambtenaren voelen zich onveilig
Ingrado ontving de laatste maanden van 2023 steeds meer signalen van leerplichtambtenaren die zich onveilig voelen als gevolg van intimidaties. Het ging daarbij steeds om procedures rondom het verkrijgen van een vrijstelling 5 onder B, waarbij ouders zich soms lieten ondersteunen.
Ouders hebben volgens Ingrado het volste recht om in het geweer te komen tegen besluiten of handelwijzen van de overheid waarmee zij het oneens zijn. Maar dat mag volgens Ingrado nooit gepaard gaan met normoverschrijdend gedrag.
Wethouder Raymond Wanders van de gemeente Emmen laat schriftelijk weten dat ook in Emmen, net als in veel andere gemeenten in Noord-Nederland, een stijging van het aantal vrijstellingen van leerplicht op grond van richtingsbezwaar waarneembaar is. ,,Het lijkt een maatschappelijke trend. Dit betekent dat een groeiende groep kinderen niet naar school gaat. Er is geen zicht op of deze kinderen onderwijs krijgen en onder de huidige wetgeving ontbreken wettelijke kaders om toezicht te houden op de kwaliteit van het thuisonderwijs.”
,,We hebben de minister gevraagd vaart te maken met het wetsvoorstel waarin de kwaliteit van het thuisonderwijs en het toezicht daarop door de leerplichtambtenaar en de onderwijsinspectie worden gewaarborgd.”
Vrijstelling, hoe zit dat?
Een vrijstelling onder 5 B is vanuit het oogpunt van een gemeente ingewikkeld. Dit komt met name doordat er weinig tot geen zicht is op de ontwikkeling van deze kinderen. Ze gaan niet naar school, waar leraren en zorgprofessionals zicht hebben op de ontwikkeling en het welzijn van kinderen. Daarnaast is onduidelijk of de kinderen een vorm van (thuis)onderwijs genieten. Er wordt vanuit de Leerplichtwet immers geen verplichting opgelegd aan ouders om vervangend onderwijs te bieden. Leerplichtambtenaren proberen ouders die een kennisgeving indienen te benaderen, maar contact is soms moeizaam of blijft vaak uit. Daartoe staan de gezinnen in hun recht. Ouders dienen een kennisgeving in, hoeven niet op gesprek te komen, hoeven niet toe te lichten wat hun levensovertuiging (exact) is en hoeven niet aan te geven of ze vervangend (thuis)onderwijs geven.
