Tachtig jaar geleden werden110 mannen op transport gezet naar concentratiekamp Neuengamme. Ze keerden nooit terug. Precies tachtig jaar later wordt een monument onthuld voor deze bijna vergeten groep.
Erkenning. Goff Miedema (75) uit Hoogezand twijfelt geen seconde over wat het monument voor hem betekent. Op de gevel van Lagerhaus G, een pakhuis in Hamburg dat tijdens de Tweede Wereldoorlogdiende als buitenkamp van het in de buurt gelegen Neuengamme, staan straks alle namen op een gedenkplaat. Donderdagmiddag worden de eerste 33 namen onthuld.
Miedema weet het ene verhaal na de andere te vertellen. Hij werkte lange tijd in een bejaardentehuis. Daar hoorde hij op een dag twee inwoners praten. De een was onderduiker geweest bij de andere. Miedema’s interesse was direct gegrepen. Hij begon de verhalen van allerlei mensen om zich heen op te pennen.
Dominee uit Vries
Eén van die namen op het nieuwe monument is Willem Jacob van Enk, een dominee die verre familie is van Miedema. Op 16 januari 1945, een paar maanden voor de bevrijding, werd de dominee met ruim honderd andere mannen in Groningen op de trein gezet.Met hem Will Niemeijer, telg van de Groningse tabaksfamilie, en nog tientallen andere verzetsmannen.
Twee dagen later kwamen ze aan in Neuengamme zuidelijk van Hamburg. Daaromheen stonden tientallen buitenkampen, waar de gevangenen moesten werken in bijvoorbeeld steenfabrieken. De barre leefomstandigheden eisten tienduizenden levens.
Een herdenking bij Lagerhaus G. een pakhuiscomplex dat 25.000 vierkante meter beslaat en een buitenkamp was van concentratiekamp Neuengamme. Foto: Holger Artus
Zichtbaar en permanent monument
Van Enk was een 40-jarige dominee bij de gereformeerde kerk in Vries. Hij was aangehouden omdat hij zich op het spreekgestoelte kritisch uitliet over nationalisme en de rassenleer die de bezetters aanhielden, legt Miedema uit.
Het monument bij Lagerhaus G is erg belangrijk voor hem. Te weinig mensen weten dat die 110 mannen uit Groningen, Drenthe en Friesland zijn afgevoerd, zegt Miedema. „Daarom is zo’n zichtbaar en permanent monument belangrijk, het is een vorm van erkenning. Anders wordt de geschiedenis vergeten.”
‘Vergeten groep’
Dat scheelde niet veel.Op het moment dat de bevrijding in de lucht hing, verbrandde de SS een hoop bewijs. Tijdens de processen na de oorlog verwarde een oud-gevangene van Neuengamme de groep uit Groningen voor een transport uit Amersfoort. Daarmee verdween het verhaal uit Groningen bijna.
Totdat Jan Norg (83) uit Harlingen in de jaren tachtig Neuengamme bezocht, op zoek naar meer informatie over zijn vader Kees. Die behoorde tot de ‘vergeten groep’ die vanuit Groningen naar Neuengamme vertrok. Geen enkele informatie vond Norg over zijn vader. Het markeerde de start van een jarenlange zoektocht waarbij hij steeds mensen moest overtuigen over het bestaan van het transport uit Groningen.
Jan Norg uit Harlingen is dinsdag aanwezig bij de herdenking in zijn woonplaats van concentratiekamp Neuengamme. Zijn vader was een van de 110 mannen die op 16 januari 1945 met een transport naar het kamp vertrok. Niemand keerde terug. Foto: Simon Bleeker Fotografie
Dichter bij huis?
Het is maar de vraag of het monument er was gekomen zonder de inzet van Norg. „Het monument is een goede zaak, maar ik had nooit voorzien dat mijn onderzoek dit teweeg zou brengen”, zegt Norg. Het moet in breder verband worden gezien, vindt hij. Zoals de steen met zijn vadersnaam op een begraafplaats in Harlingen. Of de struikelstenen die op verschillende plekken liggen.
Miedema pleit voor een vergelijkbaar monument in Groningen.„Ik kan het spoor waarover de trein tachtig jaar geleden reed zien vanuit mijn huis. Ik begrijp wel dat er niet voor elk ding een monument kan komen, maar iets tastbaars dat ons doet denken aan wat hier is gebeurd is belangrijk. Zodat de groep niet opnieuw vergeten wordt.”
Podcast over het transport van 16 januari 1945 uit Groningen
Journalisten Jeroen Kelderman en Leonie Sinnema werken aan een podcast over het transport van 16 januari 1945 uit Groningen naar Neuengamme. Sinnema’s overgrootvader Leendert was een van de 110 mannen uit Noord-Nederland. Deze verschijnt eind dit jaar.
