Piet Nienhuis (86) schreef zijn laatste boek. Hoe zijn familie oorlogen, overstromingen en bittere armoede op het Hogeland overleefde

Hij is idolaat van het Hogeland en dan het échte Hogeland, oftewel het door zeeklei gestutte gebied ten noorden van het Damsterdiep en Reitdiep. Piet Nienhuis (86), zelf woonachtig in Rossum, doolt met graagte door het land van Ede Staal, een land van wierden, slaperdijken en middeleeuwse kerken. „Hier banjeren al driehonderd jaar Nienhuizen rond in de omgeving van Zijldijk, Uithuizermeeden, ’t Zandt, Losdorp en Spijk. Nog steeds trouwens.”

En wat doet een beetje auteur die al minstens vijftien kloeke werken, waaronder Kerstvloed 1717, een pelgrimstocht, op zijn naam heeft staan? Die schrijft een boek. „Mijn laatste boek. Ik heb lang getwijfeld of ik het zou doen. Heb wat fysiek gedoe gehad en daar wordt het niet makkelijker van. Maar ik had al een hoop informatie en – verdraaid – het moest er toch maar eens van komen. En nu ligt het er.”

De auteur verweefde de geschiedenis der Nienhuizen met de historie van het Hogeland die – in het boek althans – na de laatste ijstijd, een slordige twaalfduizend jaar geleden, begint. De lezer volgt de jagers, de wierdebewoners, de middeleeuwers en de landbouwers die in de negentiende eeuw de gewassen van de akkers halen. Ze overleven oorlogen, overstromingen en bittere armoede.

Nienhuis nam een kijkje bij elke weg, dorp en boerderij die een link had met zijn familienaam. Zoals bij de kloosterboerderij Nijenhuis op een wierde bij Garrelsweer die ooit 6,40 meter boven het maaiveld uitstak, maar die bijna in zijn geheel is afgegraven. Een landbouwer alhier die in de tijd van de Franse bezetting (1795-1813) een achternaam moest kiezen, koos derhalve voor – jawel – Nienhuis.

Bioloog en oud-hoogleraar milieuwetenschappen Piet Nienhuis groeide op in Appingedam. „Mijn loopbaan werd gevormd door onderzoek naar de gevolgen van de Deltawerken voor de natuur en het milieu in de delta van Rijn, Maas en Schelde.” De Deltawerken moeten een herhaling van de Watersnoodramp in 1953 voorkomen. Fascinerend detail: een buste van Johan van Veen (1893 – 1959), de geestelijk vader van de Deltawerken, staat in zijn woonplaats Uithuizermeeden, het dorp dat ook een grote rol speelt in de geschiedenis van de familie Nienhuis.

Voor de eerste Nienhuizen was het ondenkbaar geweest dat een van hun nazaten zou studeren, laat staan dat deze het tot hoogleraar zou brengen. Het verhaal van de familie start in de achttiende eeuw in Uithuizermeeden met de geboorte van twee broers: Sebe Jakobs (1773 – 1830) en Eisse Jacobs (1777 – 1850), zonen van landbouwer Jacob Sebes.

De nakomelingen van Eisse bewerkten nog generaties het land. Nienhuis: „Ik stam rechtstreeks af van Sebe, de stamvader van de ‘burgerlijn’ in de familie, zoals Eisse dat van de ‘boerenlijn’ is. Het mooie is dat de voornaam ‘Sebe’ nog steeds in de familie voorkomt. Mijn vader heette Sebe en mijn kleinzoon – de stamhouder van de familie – ook.”

Sebe Jakobs noemt zijn eerstgeborene, een zoon, naar zijn vader Jacob Sebes. Hij werd een dagloner die door boeren per dag werd betaald en op elk moment mocht worden ontslagen. Deze krijgt twee zonen: Hindrik en Sebe, die in 1842 hun ouders verliezen. „Ik heb helaas niet ontdekt wie zich over deze jongens heeft ontfermd. Waarschijnlijk zijn het familieleden geweest. Het moge in elk geval duidelijk zijn dat het destijds armoe troef was. Het boeiende is dat hun nakomelingen erin slagen zich aan die armoede te ontworstelen. Hindrik werd uiteindelijk opgeleid door een Joodse schoenmaker uit Spijk. Hij trouwde en kreeg twaalf kinderen. Zijn broer Sebe werd een boerenknecht en emigreerde in 1869 met zijn vrouw en drie kinderen naar de Verenigde Staten.”

Langzaam maar zeker beklom de familie de maatschappelijke ladder. „Al die kinderen van Hindrik krijgen goede betrekkingen. Het werden middenstanders, zoals winkelier en bakker.” Harm Eltje Nienhuis, die in 1912 in Uithuizermeeden werd geboren, ontwikkelde zich van timmerman tot architect die later de bijnaam ‘de scholenbouwer van het noorden’ kreeg. Hij ontwierp er ruim zestig. Ook is hij de ontwerper van de winkel van Knol’s Koek die in 1937 aan het Gedempte Zuiderdiep in Groningen werd gebouwd en redde hij bijna terloops de bouwvallige Rensumaborg van de ondergang.

Maar wellicht zijn grootste faam verwierf hij vanaf eind jaren vijftig in de rol van voorvechter van een nieuwe haven: de Eemshaven. „De bouw zou hij niet meer meemaken, hij overleed in 1984.”

Overigens, de Eemshavenweg loopt nu over de plek waar ooit een van de familieboerderijen stond – een fraai kop-hals-rompexemplaar – die toebehoorde aan een nazaat van Eisse Jacobs, de stamvader van de boerenlijn. „Dat was in Zijldijk. Het is fascinerend om te zien hoe de mannelijke tak van die familie van generatie op generatie met dochters uit grote boerenfamilies trouwt. Hoewel, er was er eentje die voor een bakkersdochter koos. Hij was 46, terwijl zij 28 jaar was. Iedereen twijfelde aan dit huwelijk. Behalve zij zelf dan. Overigens, de schoonmoeder was een Westerdijk en dat was dan wel weer een hele grote boerenfamilie.”

Nienhuis sluit niet uit dat er nog honderden familieleden in het Hogeland rondlopen waarvan hij het bestaan nooit zou hebben vermoed. „En die allemaal afstammen van die twaalf kinderen van Hindrik om van de nakomelingen van andere Nienhuizen maar te zwijgen. Dit boek is niet alleen voor mijn familie en kinderen, maar ook voor hen. Want wie schrijft die blijft.”