Donkerte groeit langs waddenkust uit tot een attractie. Boswachter Jaap: 'Hier kun je de Melkweg nog zien'

Rond Activiteitencentrum Lauwersnest bij Lauwersoog is het donderdag aan het begin van de avond aardedonker. Toch trekt het Dark Sky Park Lauwersmeer bezoekers die zeggen dat het op plekken op de Veluwe net zo donker is als hier, vertelt boswachter Jaap Kloosterhuis. ,,Zeker, je kunt op de Veluwe duisternis ervaren. Maar je kunt er de Melkweg niet zien. En dat geldt voor steeds grotere delen van Nederland.”

Het Waddengebied heeft in Nederland nog het minst last van lichtvervuiling. Sinds het Lauwersmeer vanaf 2016 is erkend als Dark Sky Park wekt dat verwachtingen bij pers en publiek. ,,Aanvankelijk dachten ze dat dit de donkerste plek van Noordwest-Europa was. Nou, dat is niet zo. Niet eens in Nederland. Ons doel is de schadelijke effecten van kunstlicht in de nacht inzichtelijk te maken.”

Staatsbosbeheer moest iets bedenken aan activiteiten, om de bezoeker de duisternis te laten beleven, zegt Kloosterhuis. Zo is er een planisfeer (een soort planetarium) gebouwd en een planetenpad aangelegd. Aanvankelijk was dat een dark-skypad, dat was bewegwijzerd met witte schildjes. ,,Maar dan gingen de wandelaars die met felle zaklampen zoeken, dát was natuurlijk niet de bedoeling.” De schildjes zijn vervangen door ‘glow in the dark-pijltjes.

De duisternis-activiteiten horen bij een reeks aan attracties die de afgelopen vier jaar met een budget van drie miljoen euro zijn ontwikkeld binnen Donkerte van de Wadden, een programma van de milieufederaties van Friesland, Groningen en Noord-Holland. Zo is er ,,een parelketting” van tien donkerte belevingsplekken en negen nachttuinen aangelegd langs de Waddenkust, zegt programmaleider René Rutte.

Dat varieert van een uitkijktoren bij Den Helder en een netwerk van 85 leentelescopen bij vooral bibliotheken tot een eenvoudige bakfiets op Schiermonnikoog. ,,Daar haal je de klapstoel uit, ga je achterover zitten en geniet je van de hemel”, vertelt Rutte op de slotbijeenkomst van het Donkerte-programma. Vier jaar geleden moest hij nog leuren met het concept, nu staan ondernemers en overheden in de rij om iets te doen met duisternis.

Met name natuur en astronomie hebben veel aandacht gekregen. Sterrenkundige Reynier Peletier van de nauw betrokken Rijksuniversiteit Groningen kijkt daar niet van op. ,,Donkerte betekent dat er geen licht is, en dáárdoor kun je sterren zien.”

De planisfeer bij het Lauwersnest is de grootste van Nederland, en misschien wel van de wereld, zegt Peletier. Van planetenpaden heeft hij heel wat gezien. ,,Dus ik kan zeggen: dit is een hele mooie.”

Dat afgelopen zomer geopende planetenpad begint bij de planisfeer, dat tevens de zon voorstelt. Op schaal is vervolgens door het Ballastplaatbos een 5,4 kilometer lang wandelpad gemaakt langs de acht planeten. Elke gestapte meter is gelijk aan 832.000 kilometer. De zon is zes meter, de eerstvolgende planeet Mercurius kleiner dan een knikker. Zo leer je de verhoudingen. ,,De eerste vier planeten liggen dicht achter elkaar, dan duurt het even voor je bij Jupiter bent.”

De wandelaar eindigt bij Neptunus, in werkelijkheid is die 4515 miljoen kilometer verwijderd van de zon, maar om het de wandelaar niet te uitdagend te maken loopt dit pad in een rondje. ,,En wil je de volgorde van de planeten goed onthouden, gebruik dan dit ezelsbruggetje: Maak Voort Aardig Meisje, Jantje Spuit U Nat.”

Het meest in zijn sas zijn Kloosterhuis en Meriam Tuinhof van Donkerte van de Wadden met het Nachtdierenhuisje. ,,Een oud onooglijk transformatorhuisje”, zegt Tuinhof. Enexis wilde dat weghalen, maar Staatsbosbeheer mocht het ook houden. ,,Leuk”, dacht Kloosterhuis. Misschien konden ze er een vleermuisbunker van maken. ,,Maar daarvoor was het volgens de ‘vleermuis ecoloog’ volstrekt ongeschikt.”

Twee kunstenaars toverden het huisje om in een soort kijkdoos, waarin je overdag de donkerte kan beleven. Binnen ervaar je wat licht met dieren doet. ,,Met name de laatste twintig jaar is er enorm veel schadelijk kunstlicht bijgekomen, lampje voor lampje”, vervolgt boswachter Jaap. ,,Uitdoen en het probleem is opgelost. Het kan.”

Ondanks de slotbijeenkomst is het programma nog niet af. Er verschijnt nog een veldgids van de nacht, de natuurschuur bij Lies op Terschelling wacht op voltooiing en tegen projecten op Texel, Terschelling en Ameland lopen nog bezwaren. ,,Als dat lukt hebben we op alle eilanden iets”, besluit programmaleider Rutte. Behalve dan op Vlieland. ,,Maar dat is de duisterste plek van Nederland”, reageert iemand. ,,Dat is een attractie op zich.”