Op de bodem van de Dollard liggen tientallen verdronken dorpen. ‘Kerken, huizen en dieren werden meegesleurd’

Zodra de eerste herfststorm over de kust raast, pakken Stientje en Berend Wezeman hun biezen. Het gezin met vier kinderen vlucht voor de oprukkende zee die met hoge golven de Punt van Reide, hun woonplek, overspoelt. Ze laten hun huis achter en vertrekken naar de andere kant van de dijk. Naar Fiemel, waar ze beschermd zijn tegen de ruwe zee.

Zo was het. Elk jaar hetzelfde liedje.

Dat was het leven van zijn grootouders in de periode tussen 1850 tot 1920, zegt Bé Kerbof (79). Als kind was hij een en al oor voor de verhalen van oma Stien. Ze vertelde over het vissersbestaan op de Punt van Reide, hoe de natuur de basis vormde van hun leven.

Vandaag de dag ligt de Punt van Reide, ten oosten van Termunten, er verlaten bij. Het natuurgebied wordt beheerd door het Groninger Landschap en is afgesloten voor publiek. Een aantal keer per jaar organiseert het wandelingen over het gebied, dat als een soort arm de Dollard in reikt.

Gidsen Koen Mein (73) en Wim Dijksterhuis (‘mijn leeftijd is een geheim’) lopen in stevige pas over de dijk richting het klotsende water van de Dollard. Gevolgd door een groep natuurliefhebbers, allemaal uitgerust met verrekijkers en stevige schoenen. De Punt van Reide is een uitgestrekt groen landschap met hier en daar een beekje. Aan de andere kant van de Dollard zijn de contouren van het industriepark van Emden te zien.

De eeuwenoude geschiedenis is te zien voor wie er oog voor heeft. ,,Hier moet de kerk hebben gestaan, omringd door een gracht”, zegt gids Dijksterhuis. Verderop, op een wierde, stond het huis van de familie Wezeman. Maar ook recentere gebeurtenissen laten sporen achter in het gebied. Zoals de Tweede Wereldoorlog: op betonnen tegels hebben zoeklichten gestaan.

Maar de sporen beperken zich niet tot de Punt van Reide. Dat was onderdeel van een veel groter gebied dat reikte van Emden tot Winschoten: het Reiderland.

Door het Reiderland liep rivier de Eemsstroom. Daaromheen lagen uitgestrekte korenakkers en dorpen zoals Torum, Oosterreide of Tysweer. Dat was schijnbaar een welvarend gebied. Rond 1400 vestigde een klooster van een bedelorde zich daar: dan moest er wel geld te halen zijn.

De boeren maakten maar al te graag gebruik van de vruchtbare veengrond. Er was één probleem: het veen was vochtig. Om de grond droger te maken, groeven de boeren sloten. Terwijl ze probeerden de natuur naar hun hand te zetten, klonk langzamerhand de grond steeds verder in, omdat het veen droogde.

,,Eigenlijk kun je dus stellen dat de dorpen zichzelf langzamerhand onder water hebben gezet”, zegt gids Mein.

De genadeslag vond plaats in 1509, een vloedgolf teisterde het Reiderland. Terwijl de zee het land greep, verdronken honderden mensen en nog meer koeien. De huizen, de stallen, de dijken: het hele land werd weggevaagd door de storm en getransformeerd in de Dollard. Zo’n dertig dorpen belandden op de bodem van de Dollard.

In de jaren daarop werd langzaam maar zeker meer land ingepolderd, waarvan een groot deel nu hoort bij de gemeente Oldambt.

De Punt van Reide bleef fier overeind. Dat had te maken met de grond, die uit keileem bestond. Tijdens de ijstijd samengeperst tot een stevige laag. De punt vormde de thuisbasis voor de grootouders van Kerbof, al was het alleen in de zomer totdat de eerste herfststorm hen verjoeg.

,,Ik denk dat de helft van de mensen uit de buurt het verhaal van de verdronken dorpen niet eens kent. Het was een ramp. Kerken, huizen en dieren werden in de vloedgolf meegesleurd in de Dollard”, zegt Kerbof. Om die ramp meer bekendheid te geven ligt het plan op tafel om een expositie hierover in te richten in het museum Termunterzijl, waarvan hij bestuurslid is.

Hij wijst naar een kaart van het Reiderland die aan de muur van het museum hangt. Zijn vinger beweegt langs dorpen zoals Oosterreide, Westerreide, Torum en Nes: ,,Al deze dorpen zijn verdronken.”

Dan wijst hij naar de Punt van Reide, waar zijn grootouders woonden. ,,Van die tijd zijn geen foto’s, maar ik heb wel de verhalen die mijn oma vertelde.” Dat familieverhaal maakt ook deel uit van de expositie. De Punt van Reide ligt dan niet permanent op de bodem van de Dollard, maar na de eerste herfststorm neemt de Dollard geregeld het stuk land over. Zodat het ook – al is het enkel tijdens hoogwater – onder water loopt.

De verhalen over de bewoning van de Punt van Reide eindigen in 1920. Kerbofs grootouders verhuisden naar Termunterzijl, de plek die toentertijd het centrum vormde voor de visserij.

Zo verdwenen na meer dan 100 jaar de laatste inwoners van de Punt van Reide en daarmee ook het eeuwenlange verhaal van de handel daar. Het water van de Dollard herbergt deze geschiedenis en blijft klotsen over de Punt van Reide. Zoals het al die jaren deed.