'Opstappen Rutte levert weinig op, het hele systeem heeft gefaald.' Zes lessen en aanbevelingen uit debat Verder Bouwen na de Parlementaire Enquête

Kennisplatform Leefbaar en Kansrijk Groningen verzamelden een groepje hoogleraren en andere slimme mensen om over het rapport te praten. Maar vooral over het ‘hoe nu verder’. Dagblad van het Noorden zetten de zes belangrijkste aanbevelingen op een rij. ,,Vrijwel niemand, ook heel veel journalisten niet, luisterden niet goed naar de problemen van Groningers. En men luistert nu nog steeds niet goed.’’

In het rapport werd het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) grondig op de vingers getikt. Volgens hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring is het EZK op dit moment niet in staat om zelf de problemen op te lossen. Het Ministerie moet eerst aan zelfreflectie doen: hoe heeft dit zo fout kunnen gaan? Daarna moet er een grondig plan van aanpak worden opgesteld hoe de staat ervoor gaat zorgen dat de problemen in Groningen opgelost kunnen worden. ,,Het IMG is in feite gewoon een boekhouder geweest tussen EZK en de NAM. Dan krijg je geprut. Dat had men gisteren ook al kunnen bedenken en een paar jaar geleden ook al’’, zei Bröring. ,,De staat moet eindelijk verantwoordelijkheid nemen, de staat is aansprakelijk.’’

Wolffram vond dat ook. ,,Het verschil moet op korte termijn gemaakt worden. Langetermijnzaken zoals de energietransitie moeten meer op de achtergrond, eerst moet de schadeafhandeling worden opgelost.’’

Start vond dat ook minister-president Mark Rutte verantwoordelijkheid moet nemen. ,,Rutte zal nog met een hele serieuze reactie moeten komen.’’

Ook kennisinstellingen moeten bij zichzelf te rade gaan, vond Ekker. ,,Vragen stellen over de gaswinning aan instanties als de TU Delft en het KNMI ging niet altijd gemakkelijk toen wij ons boek schreven. Ik hoop dat het rapport tot zelfreflectie bij kennisinstellingen en universiteiten leidt. Waarom werd niet meer de discussie gezocht, waarom had de NAM zo lang een kennismonopolie?’’, zei Ekker. ,,Het is best wel schokkend dat universiteiten, waaronder ook de Rijksuniversiteit Groningen, niet aan onafhankelijke kennisopbouw deden’’, vond ook Postmes.

Betekent dat dan ook dat Rutte moet opstappen? Wolffram stelde dat het niet helpt als er een minister of andere verantwoordelijke opstapt. Hij ziet geen oplossing in dergelijke politieke consequenties: volgens Wolffram heeft het hele systeem gefaald. ,,Het is een terechte vraag of er nu niemand verantwoordelijkheid neemt voor de problemen, maar ik vraag me af of een politieke afrekening helpt. Er moeten juist mensen opstaan: ‘dit is wat we gaan doen en daar moet geld vandaan komen’. Dat moet afgedwongen worden, de Tweede Kamer speelt daar een rol in.’’

Jonkheid noemde dat opvallend in het rapport: ,,Ik vind de commissie weinig kritisch op de Tweede Kamer. Als wij in Groningen konden zien dat het misging, waarom zei de Kamer dan dat er ‘te weinig info’ was? De Tweede Kamer moet weer kritischer worden en de controlerende macht zijn.’’

De deelnemers aan het debat kwamen met nog een optie. ,,Ik zou een statenenquête aanbevelen. Bekijk het eens vanuit de provincie’’, zei Bröring. Dat vond Ekker ook een goed plan. ,,Met dezelfde bevoegdheden, zoals mensen onder ede laten getuigen.’’

Wat Reinalda Start opviel in de nasleep van het rapport, was dat veel mensen stelden dat er weinig nieuws in het rapport stond. Maar volgens haar is het rapport voor de meeste mensen in Nederland juist ‘nieuw’, omdat er maar weinig mensen zijn die echt op de hoogte zijn van alles wat verkeerd is gegaan in Groningen in de afgelopen tientallen jaren. Dat veel mensen het rapport weinig nieuws vinden brengen, ziet ze dan ook als een teken aan de wand. Het rapport moet juist voor bewustwording zorgen. ,,Vrijwel niemand, ook heel veel journalisten niet, luisterden niet goed naar de problemen van Groningers. En men luistert nu nog steeds niet goed.’’

Bröring was het met Start eens. ,,Maar heel weinig mensen waren op de hoogte van de ernst van de problemen van Groningers. Dat men de schaal van Richter als leidraad nam en dacht dat het maar om ‘bevinkjes’ ging. Men weet gewoon niet wat hier gaande is’’, zei hij. ,,Er is een enorme afstand tussen mensen die er wel iets over weten versus het grote publiek en de politici’’, zei Ekker.

Behalve het beter leren luisteren naar Groningen als het gaat over hun problemen en zorgen, moeten Groningers ook actiever worden betrokken bij de besluitvorming over schadeherstel en versterking. Jonkheid vond het teleurstellen dat Commissaris van de Koning René Paas, burgemeester Koen Schuiling en voorzitter Nationaal Programma Groningen Johan Remkes vorige week maandag naar Den Haag afreisden zonder eerst met inwoners uit Groningen te spreken. Ook had ze een concrete aanbeveling met betrekking tot de aanbevelingen uit het rapport over energietransitie, waar de Groningse bestuurders in Den Haag ook over spraken. ,,Ik mis het praten over het wettelijk sluiten van de gaskraan. Het is belangrijk dat het daar over gaat en niet alleen over transitie’’, zei Jonkheid.

,,Ik zou het goed vinden als net als Vijlbrief meer politici hier naartoe komen om met Groningers te praten. Letterlijk in gesprek gaan. Dat is eigenlijk heel simpel voor herstel van vertrouwen, maar het gebeurt niet.’’

Het rapport sprak over het ‘ruimhartig’ inlossen van een ‘ereschuld’ naar de Groningers. Maar het herstellen van het vertrouwen bij de bewoners is ingewikkeld, stelde De Julio. Hoe kun je immers operationaliseren dat iets moreler moet, hoe het inlossen van de ereschuld vertalen naar de praktijk? Hij miste dat te veel in het rapport. ,,Sommige aanbevelingen, zoals het veranderen van de werkwijze van het IMG, zijn heel concreet. Maar dat is bij lang niet alles zo. Daar ben ik kritisch op’’, zei De Julio. Jonkheid was dat met hem eens: ,,Ik vond de aanbevelingen voor de versterkingsoperaties ook te vaag, al begrijp ik dat dat lastig is om concreet te maken. Ze zeggen steeds dat het te bureaucratisch gaat, maar hoe moet het dan wel?’’