Dit gebeurde er in de stemlokalen in Drenthe en Groningen. Hondenpoep, handgel, mondkapjes en andere officiële klachten over de verkiezingen

Dagblad van het Noorden bekeek meer dan 1000 verslagen van de stembureaus, de zogeheten processen-verbaal. Daarin werden 623 klachten en opmerkingen genoteerd van kiezers en stembureauleden. De traditionele notities over de bereikbaarheid, toegankelijkheid en inrichting van het stembureau zijn niet verdwenen, maar met de eerste landelijke verkiezing tijdens corona kwam er een klachtencategorie bij.

In Drenthe kwamen er 35 ‘coronaklachten’ in die documenten, in Groningen 28. Uit de documenten blijkt dat gemeenten soms verschillend omgingen met de maatregelen, en afwijkend reageerden op bezwaren van kiezers.

De organisatoren in Drenthe en Groningen en de onderzoekscommissie van de Tweede Kamer zijn niet geschrokken van het aantal incidenten en bezwaren. Zij spreken los van elkaar van een ‘ordentelijk’ en ‘normaal’ verloop van de verkiezingen. Agressie in het stembureau is volgens hen niet nieuw. Wel zeggen ze dat bijna alle incidenten waar sprake was van grimmigheid dit keer te maken hadden met maatregelen dankzij corona.

Die voorbeelden staan vermeld in de processen-verbaal. In dit logboek van de verkiezingsdag noteren stembureauleden per locatie formaliteiten en opvallende gebeurtenissen. In deze papieren staan ook de resultaten van de stemming van ieder los stemlokaal.

Gemeenten zijn verplicht deze documenten openbaar te publiceren op hun website. Die stukken en gesprekken met verkiezingsorganisatoren van zes gemeenten geven beeld bij het verloop van de verkiezingen in Drenthe en Groningen.

De veranderingen in de stembusgang waren aanzienlijk. Meer hulptroepen, meer openingsdagen en de mogelijkheid tot briefstemmen voor ouderen. Voor medewerkers van het stembureau was het werken met bescherming, spatschermen en fysieke afstand een noviteit. De honderden vrijwilligers kunnen de opmerkingen en grappen over die nieuwe werkwijze en hun uitrusting inmiddels dromen.

In een aantal gevallen bleef het niet bij onschuldige plaagstootjes. Soms moesten bureauleden alle zeilen bijzetten om een kiezer er toe te bewegen aan de verplichte maatregelen te voldoen. Een paar keer was dat zonder resultaat. In het minste geval verscheurt een stemmer demonstratief zijn stempas en keert huiswaarts, in verdergaande gevallen moet de politie er aan te pas komen.

Zo moeten agenten ingrijpen bij het stembureau van de brede school in Delfzijl als een man en vrouw samen, zonder mondkapje, willen stemmen. Er ontstaat ruzie tussen het stel en leden van het stembureau. De spanning loopt zo hoog op dat 112 wordt gebeld. Het stembureau sluit de deuren. Burgemeester Beukema van Eemsdelta, die pas is geïnformeerd na sluiting, staat achter het oordeel van de stembureauleden. Na bijna anderhalf uur is de rust terug en heropent de burgermeester de locatie.

In Assen gebeurt iets soortgelijks. Leden van het stembureau De Componist melden in hun proces-verbaal dat de beveiliging van het stembureau de hulp van de politie inschakelt tegen een mondkapjesweigeraar. Na overleg met verantwoordelijken op het stadhuis mag de man uiteindelijk toch stemmen, omdat hij een bewijsstuk toont voor een uitzondering op de mondkapjesplicht.

In Groningen dreigt een kiezer die zijn handen niet wil desinfecteren de boel in brand te steken. De man vertrekt later zonder te stemmen. Zonder de daad bij het woord te voegen. Een stembureau in Muntendam krijgt bezoek van een groepje van acht jongeren die volgens stembureauleden ‘intimiderend’ zijn. De groep weigert een mondkapje te dragen.

Gemeenten blijken op verkiezingsdag de coronaspelregels anders te hanteren. In de ene gemeente worden kiezers die willen stemmen zonder mondkapje, en zonder medische reden daarvoor, resoluut geweigerd, in andere gemeenten blijft het bij vriendelijk vragen. Daardoor zijn er deze verkiezingen mensen gaan stemmen zonder mondbedekking terwijl op andere plekken deze stemmen onuitgebracht bleven.

Sommige stembureauleden controleren de identiteitsbewijzen in de hand, in andere gemeenten volstaat het plaatsen tegen het spatscherm. Waarin in de ene gemeente faceshields (alternatieve gezichtsbescherming) beschikbaar zijn voor kiezers zonder mondkap, wordt in een andere gemeente kiezers met een eigen faceshield de toegang ontzegd.

Meerdere kiezers maken bezwaar tegen het naleven van de coronaregels. Zowel tegen in de hun ogen striktheid als de te gemakzuchtige omgang. Stembureauleden worden op meerdere plekken scherp geobserveerd door waarnemende kiezers die hun naam en handelingen noteren.

In Meppel melden meerdere stembureauvoorzitters dat de gekozen desinfecterende handgel een kliederboel geeft. De tas van een mevrouw is daar het slachtoffer van. Niet alleen de waarde van de tas (35 euro) wordt in het openbare verkiezingsdocument opgeschreven. Ook naam, adres en telefoonnummer staan te lezen.

Ondanks dat in het proces-verbaal een waarschuwing staat om geen persoonlijke gegevens van kiezers te noteren, omdat de verslagen door iedereen te lezen zijn, staat dit voorbeeld niet op zichzelf. Ook in de documenten in Assen en Stadskanaal worden kiezers bij naam genoemd.

Volgens Jan van Dijken, verkiezingsadviseur van de gemeente Groningen, is dat niet de bedoeling. ,, Stembureauleden hebben de instructie gekregen geen gegevens van kiezers in het proces-verbaal op te nemen waardoor de identiteit kan worden achterhaald. Mocht dit toch gebeuren dan hadden deze gegevens bij de publicatie onleesbaar gemaakt moeten worden’’ David van de Kerke van de gemeente Assen stelt ,,dit aandachtspunt mee te nemen naar de volgende verkiezingen.’’

Kiezers laten ook noteren dat hun stemgeheim onvoldoende bewaakt was. Ze missen een gordijn, voelen zich bekeken of klagen over het lange stembiljet waardoor te zien is of ze de voor- of achterkant invullen. In Loppersum plakken ze op verzoek een camera in het lokaal af.

Twee kiezers merken op dat ze de grijze kliko waar het stembiljet hun in moet wel een heel raar symbolisch instrument vinden. In een andere proces-verbaal staat te lezen dat een vrouw haar ID-bewijs in de stemcontainer gooit. In Emmen komt een vinger vast te zitten in de gleuf met de ring aan de binnenkant. Voor beide stemmers gaat het slotje, dat ook niet overal aanwezig was, even van de stembus.

In een aantal gevallen is er bezwaar gemaakt tegen politieke uitingen in het stemlokaal. Dat varieert van mensen die hun politieke voorkeur lieten zien op hun mondkapje, met een folder of door dat uit te spreken/ schreeuwen. Ook lieten voorzitters posters van partijen in en om de stembureaus verwijderen.

In enkel geval willen mensen duidelijk maken dat ze het huidige systeem niet pruimen. Ze komen hun verhaal doen zonder te stemmen of geven een brief af voor de burgemeester. In de Martinuskerk in Groningen krijgt een drietal bonje met stembureauleden. In het proces-verbaal melden de leden dat de bezoekers vonden dat ,,we een document vol onwaarheden ondertekenen’’. Na het kenbaar maken van dat bezwaar wordt het trio gevorderd te vertrekken. Ze laten nog een andere boodschap achter, zo staat te lezen: ‘Uiteindelijk zijn ze vertrokken zonder probleem en achteraf bleek de hond op de grond te hebben gepoept.’