In Gasselte demonstreerden mensen in 1979 tegen opslag van kernafval in de zoutkoepels. Foto: Folkers\Karel Bekkenk
En wéérkomt er een onderzoek naar de opslag van kernafval in zoutkoepels en de vraag of er in Nederland een nieuwe kerncentrale moet komen. Volgende week gaat een raad, in opdracht van de regering, aan de slag. ,,Wees waakzaam, alert en scherp Groningers en Drenten”, waarschuwt energie-expert Herman Damveld.
,,Het moet een keer ophouden. Waarom telkens weer het proces opstarten?” Sandra Beckerman, Tweede Kamerlid namens de SP, is er helemaal klaar mee. Weer komt er een onderzoek naar de bouw van kerncentrales in Nederland en opslag van kernafval in zoutkoepels in Groningen, Drenthe en Friesland. Op 28 september vindt daarvoor een startbijeenkomst plaats in Den Haag.
Bijna parallel loopt in Duitsland de discussie over de opslag van kernafval. Een aantal locaties - zoutkoepels - net over de grens bij Groningen en Drenthe, wordt genoemd als mogelijk geschikt. Het gaat om Dörpen, Sögel en Lathen, net over de grens bij Ter Apel.
Provincies Groningen en Drenthe houden deze discussie scherp in de gaten, nadat veel gemeenten, inwoners en politieke partijen hierover begin vorig jaar aan de bel trokken.
‘Inwoners staan al vaak buitenspel’
Beckerman diende in april van dit jaar een motie in, waarin ze het kabinet oproept in gesprek te gaan met de provincies en Duitse overheden, met als doel ervoor te zorgen dat inwoners goed worden geïnformeerd en gebruik kunnen maken van hun rechten. De motie werd aangenomen, maar hoe deze vorm wordt gegeven is nog onduidelijk.
Sandra Beckerman. Foto: Duncan Wijting
Beckerman:,,Wij maken ons zorgen over de communicatie. Inwoners staan al vaak buitenspel, en het is de vraag hoe dat gaat als je met een buitenlandse regering en overheden te maken krijgt. Er zijn hierover weliswaar internationale afspraken gemaakt (Beckerman doelt op het verdrag van Aarhus red.) maar dat is geen garantie dat het goed gaat.”
Raad voor de leefomgeving adviseert
Hoe de nationale en provinciale overheden hun inwoners moeten informeren over toekomstige ontwikkelingen op gebied van de kernafvaldiscussie in Duitsland weet Beckerman niet exact. ,,Over de vorm moeten we nadenken, maar het moet zeker laagdrempelig en in het Nederlands. Informatie kan bijvoorbeeld lopen via de (lokale kranten red.) en op speciale websites. Maar een update hierover hebben we nog niet van het ministerie gehad.”
Twijfels heeft Beckerman ook over de onafhankelijkheid van de Nederlandse commissie die onderzoek moet doen naar opslag van kernafval in zoutkoepels. De leden van de SP-fractie constateren dat kort na de aangenomen motie in april, het kabinet aan de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) heeft gevraagd een advies uit te brengen over kernenergie. Daarvoor gaat de startbijeenkomst op 28 september.
De leden van de SP-fractie vragen zich af wie daar precies voor zijn uitgenodigd en waarom. Worden de belangen van bedrijven en inwoners gelijkwaardig vertegenwoordigd? Hoe is de financiële gelijkwaardigheid van de deelnemers gegarandeerd?
‘Zijn ze al voor kernenenergie?’
Beckerman wil ook weten of het klopt dat er een commissie is samengesteld, waarvan de externe leden zich al hebben uitgesproken voor kernenergie te zijn, dan wel het juist te vinden dat de lasten van de berging van radioactief afval worden doorgeschoven naar toekomstige generaties. De politica heeft er vorige week vragen over gesteld aan de minister, maar wacht nog op een reactie. ,,Vooralsnog twijfelen wij dus aan de onafhankelijkheid.”
Ira Diakonoff uit Pieterburen is verbaasd dat de zoutkoepels onder haar dorp nog steeds in beeld zijn voor opslag van kernafval. ,,Ik dacht dat er al een streep door was gezet.” Met enkele honderden medestanders trok ze in 2010 naar de plek waar het Frans energiebedrijf EDF een gasbuffer wilde aanleggen in een van de zoutkoepels. Mede door de financiële crisis zag het bedrijf van het idee af. ,,Die crisis is destijds onze redding geweest.”
Kernafval pal onder de Petruskerk?
Dat de zoutkoepels van Pieterburen, de top ligt 313 meteronder de Petruskerk, nog steeds voorkomen op een lijstje van mogelijkekernafvalopslagplaatsen kan Diakonoff niet plaatsen. ,,Ondenkbaar. Willen ze ons weer allemaal op tilt laten slaan? Ik dacht dat Nederland milieubewuster was geworden. Daarbij past kernenergie toch niet?”
Herman Damveld voert al 40 jaar actie tegen opslag van radio-actief afval in zoutkoepels. Foto: Peter Wassing
Herman Damveld, zelfstandig onderzoeker en publicist, weet het zeker: Pieterburen staat nog steeds op een lijstje. ,,Er is geen enkel document van de regering waaruit blijkt dat zoutkoepels in Groningen, Drenthe en Friesland niet geschikt zijn voorde opslag van kernafval.”
Damveld gaat 28 september niet naar Den Haag. De stad-Groninger is weliswaar met zestig anderen uitgenodigd, maar heeft vriendelijk bedankt. ,,Het is niet zinvol om deel te nemen, omdat het mij niet duidelijk is waar het over gaat.” Wel stuurt de energie-expert de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur een door hemzelf geschreven, bijna driehonderd pagina’s tellend rapport,
Geen achterlijk land
Hij vindt het eigenlijk onbestaanbaar dat in Nederland de discussie over opslag van kernafval en kerncentrales steeds weer oplaait. Een reden daarvoor kan hij niet bedenken. ,,Duitsland stapt van kernenergie af. De laatste kerncentrale in Lingen, grenzend aan Drenthe, sluit volgend jaar. Duitsland telde ooit twintig kerncentrales. Het is toch raar dat de discussie over kerncentrales in Nederland steeds weer oplaait, terwijl onze oosterburen radicaal anders denken. Duitsland is toch geen achterlijk land.”
Met de door het kabinet ingezette koers voelt Damveld zich voor de zoveelste keer geroepen ten strijde te trekken. Op de website www.houdgroningenovereind.nl, kunnen sympathisanten vanaf donderdag een oproep ondertekenen. ,,Ik plaats op deze site het dikke rapport en ook komt er een filmpje op te staan dat iemand vrijdag met mij heeft opgenomen bij de Petruskerk in Pieterburen. De top van de zoutkoepel ligt onder die kerk.”
Steunen Groningers en Drenten hem?
Damveld hoopt, maar verwacht ook enigszins, dat de bevolking van zich laat horen. ,,Daarvoor heb ik allerlei argumenten in de oproep en de inspraakreactie genoemd. Maar om een ieder de gelegenheid te geven na te gaan waar ik die argumenten vandaan heb en of ze wel kloppen, heb ik het rapport gemaakt. Centraal staat dus de oproep en niet mijn rapport”, laat hij weten.
Net als Beckerman twijfelt ook Damveld aan de onafhankelijkheid van de commissieleden. ,,Twee externe leden hebben hun voorkeur voor kernenergie en dus bouw van kerncentrales al uitgesproken en een derde lid zegt dat opslag van kernafval voorlopig bovengronds kan.”
‘Amper dialoog’
Damveld zegt mede over dit onderwerp - de onafhankelijkheid van de leden - langdurig telefonisch gesproken te hebben met Ron Hillebrand, algemeen secretaris van de raad. „Hij antwoordde op 7 september dat ‘het niet past in het beleid om tijdens adviestrajecten in discussie te gaan over de opzet of inhoud van het traject, daar dit niet bevorderlijk is voor onafhankelijke advisering’. Maar is het dan nog wel een open gedachtewisseling, ook gegeven de niet-onafhankelijke samenstelling van de commissie van de raad die de discussie organiseert?”, vraagt Damveld zich af. Ook hij wacht nog op een officieel antwoord van de minister.
Damveld vindt het positief dat de raad het debat over kernenergie en opslag van kernafval oppakt. ,,Er is nu sprake van een sterk polariserend debat. Er is amper een dialoog.” De manier waarop de raad het debat wil aangaan stelt Damveld echter niet gerust. ,,Is het normaal om kernafval te maken dat een miljoen jaar gevaarlijk blijft of is dit een uiting van onverantwoordelijk gedrag? Hoe garandeert de raad de - financiële - gelijkwaardigheid van de deelnemende partijen? Dergelijke vragen heb ik voorgelegd aan Hillebrand.”
Op 23 l 1988 werd in Gasselte opnieuw gedemonstreerd tegen opslag van kernafval in de zoutkoepels.
Foto: DvhN\Sjors Visscher Foto: Archief DvhN\Sjors Visscher
De raad heeft een commissie ingesteld die het advies voorbereidt. De commissie bestaat uit twee leden van de raad: Emmy Meijers (voorzitter) en Erik Verhoef. Daarnaast zijn er drie externe leden: André Faaij, wetenschappelijk directeur TNO-energietransitie alsmede hoogleraar Energiesysteemanalyse Universiteit Utrecht & Rijksuniversiteit Groningen, Behnam Taebi, hoogleraar Energie- en Klimaatethiek alsmede wetenschappelijk directeur van het Safety & Security Institute, TU Delft en Sabine Roeser, hoogleraar Ethiek, TU Delft.
Partijdige pro-kernenergie uitspraken
Damveld noemt dit trio pro-kernenergie en dus bevooroordeeld. Hij geeft voorbeelden: ,,Taebi stelde begin 2019: ,,Zonder kernenergie krijg je het plaatje gewoon niet kloppend.”
Faaij stelde in 2018: ,,Het is absoluut waar dat de gevaren van kernenergie relatief klein zijn.” Op 10 december 2020 stelde hij dat het “verstandig (zou) zijn om kernenergie als optie beschikbaar te hebben, zeker na 2030.”
Roeser maakte deel uit van de adviesgroep Onderzoeksprogramma Eindberging Radioactief Afval, die het begin 2018 unaniem in orde vond om kernafval eerst honderd jaar bovengronds op te slaan om zo ‘een financiële reserve op te bouwen waarmee de eindberging kan worden gefinancierd.’
In plaats van het uitgangspunt ‘de vervuiler betaalt’ is de ethische visie dat het rechtvaardig is om lasten naar toekomstige generaties door te schuiven. ,,Daar ben ik het absoluut niet mee eens. Dus nogmaals mensen, laat van je horen. Je hoeft het niet met mij eens te zijn, maar discussie is nodig over dit onderwerp.”
Opslag in noordelijke zoutkoepels?
De Nederlandse regering wil al vanaf 1976 opslag van kernafval in de noordelijke zoutkoepels. Genoemd worden Onstwedde en Pieterburen in Groningen, Schoonloo, Gasselte-Drouwen, Hooghalen en Anloo in Drenthe, en Ternaard in Friesland. Daarnaast worden de kleilagen vlak onder Schiermonnikoog en in de zuidelijke helft van Friesland genoemd. Nergens in de wereld is een ondergrondse opslagplaats voor warmte-producerend hoogradioactief afval in bedrijf. Onder meer Duitsland en Zwitserland gaan ervan uit dat geologische stabiliteit en dus een veilige opslagperiode van een miljoen jaar gegarandeerd moet zijn. Hoe dat aangetoond kan worden is de vraag.
