Bijna 60 procent van de vrouwen die vermoord worden, wordt vermoord door een (ex)partner.
Femicide, oftewel vrouwenmoord, is een probleem van onze hele samenleving. Maar wat het precies is, wat er allemaal aan voorafgaat en dat het überhaupt een probleem is, daar is volgens hulpverleners te weinig kennis over. „Femicide is een uiting van de sociale ongelijkheid tussen mannen en vrouwen en er gaat altijd geweld en controle aan vooraf.”
„Wij vangen vrouwen op die hun hele leven lang over hun schouder moeten blijven kijken uit angst voor hun ex”, zegt zorgverlener Aljon Dassen van Fier, een organisatie in Leeuwarden die vrouwen in gewelddadige relaties opvangt en helpt. „Sommige van die vrouwen moeten beveiligd worden of krijgen een noodknop in hun huis. Maar ook dat is geen garantie dat ze niet gevonden worden door hun ex, met tracking of het hacken van de telefoon. Die vrouwen moeten soms meerdere keren hun hele leven achterlaten en ergens anders opnieuw beginnen.”
Elke acht dagen een vrouw vermoord door (ex-)partner
Situaties als deze - waarvan Dassen veel voorbeelden heeft - zijn vaak een opmaat naar femicide: de moord op vrouwen door een (ex-)partner. In Nederland wordt elke acht dagen een vrouw vermoord door haar (ex-)partner, maar de kennis over femicide en het maatschappelijk debat erover ontbreken nog, zegt Gerda de Groot van Fier.
Femicide is moord van vrouwen die vermoord zijn vanwege hun vrouw-zijn, aldus kennisinstituut voor emancipatie Atria, de World Health Organisation (WHO) en het European Institute for Gender Equality (EIGE). Maar meer gangbaar in Nederland - volgens De Groot - is moord op vrouwen door een (ex-)partner. In andere landen gelden weer andere definities. Want wat precies is een partner? Het CBS ziet partners alleen als gehuwden, samenwonende partners en mensen met geregistreerd partnerschap. Hoe zit het dan met stellen die - dan wel voor kort of lange tijd - romantisch verbonden waren maar dat niet officieel hebben vastgelegd?
Denk aan de zaak rond de moord op de Amerikaanse Mieke Oort in 2022. Zij werd vermoord door Thomas R. uit Leek. Ze hadden gedatet, maar zij wilde geen relatie. Hij raakte geobsedeerd.
Nederland doet het helemaal niet zo goed
Door deze onduidelijkheid gaat de registratie van femicidezaken volgens De Groot niet goed, waardoor we niet precies weten hoe groot het thema is. „We hebben te lang gedacht dat geweld tegen vrouwen hier geen groot probleem is en dat dit vooral in typische macholanden voorkomt. Maar Nederland doet het in dat opzicht helemaal niet zo goed”, zegt De Groot. „Tot voor kort deden we femicide af als familiedrama. Hoezo familiedrama? Het is gewoon moord.”
Moord die nooit op zichzelf staat, zegt Martina Althoff. Zij doet voor de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek naar gendergerelateerd geweld. Femicide volgt volgens haar vrijwel altijd op een periode van geweld, intimidatie, stalking en/of jaloezie.
Meer dan helft van de vrouwen wordt omgebracht door (ex-)partner
Van alle vrouwen die in Nederland vermoord worden, wordt al jarenlang meer dan de helft vermoord door een partner of ex-partner. In 2021 was het om precies te zijn 56 procent. Ruim eenderde wordt vermoord door een familielid of bekende.
Bij mannen werd 4,6 procent vermoord door een (ex-)partner. De groep daders bij mannelijke slachtoffers is veel gevarieerder: denk aan onbekenden, criminelen en kennissen.
Uit onderzoek van en de blijkt dat de afgelopen 25 jaar in Drenthe, Friesland en Groningen in elk geval 43 vrouwen vermoord zijn door hun (ex-)partner.
„Dat heet intieme terreur”, zegt De Groot. „Dat is een dwangmatige hang naar controle van de man over de vrouw, het idee dat een partner je bezit is. Het is voor de samenleving, hulpverleners, politie en het Openbaar Ministerie (OM) heel belangrijk om zich bewust te zijn van dat patroon als het om moord op vrouwen gaat.”
Isoleren, controleren, autonomie wegnemen
De terreur varieert van altijd willen weten waar ze is, constant mailtjes en appjes sturen en haar isoleren van familie en vrienden, tot trackers onder de auto plaatsen om te zien waar ze rijdt, haar eigen geld wegnemen, verwachten dat zij alle zorgtaken op zich neemt. „Zo neemt hij langzaam haar autonomie weg”, zegt De Groot. Mannen kan het ook overkomen, maar vrouwen zijn vaker slachtoffer.
Die controle komt voort uit een heftige angst om verlaten te worden, zegt De Groot. Daarom is een relatiebreuk of de dreiging daartoe een risicovol moment. Femicide gebeurt bijna altijd op dat punt, blijkt uit analyse van femicidezaken in Engeland. Daarnaast, zegt ze, spelen persoonlijkheidsproblemen en ideeën over mannelijkheid en vrouwelijkheid altijd een rol.
Deze rode vlaggen duiden op escalatie van geweld
Politie en hulpverleners hanteren deze lijst, zeker in combinatie met factoren als persoonlijkheidsproblematiek, bezitsdrang en controledrift, jaloezie, drank- en drugsgebruik en stressfactoren als werkloosheid en financiële problemen. Een kritisch moment voor partnerdoding, blijkt uit meerdere onderzoeken, is wanneer een slachtoffer wil scheiden of onderdak zoekt op een schuiladres.
„Femicide is een uiting van de sociale ongelijkheid tussen mannen en vrouwen”, zegt onderzoeker Althoff. „We denken in de westerse samenleving dat mannen en vrouwen gelijk zijn, maar je kan heel objectief zeggen dat dat niet zo is.” Dat ziet De Groot ook: „Onze samenleving zit vol met traditionele genderidealen, zoals het idee dat de man de baas is. Als een vrouw meer verdient dan haar partner zit daar voor sommige mensen echt een probleem.”
‘Als ik niet naar huis ga, maakt hij me dood’
„Intieme terreur is altijd eenzijdig”, zegt De Groot. „Bij ‘gewone’ gezinsproblematiek kunnen we vaak werken aan de dynamiek tussen partners en kunnen beide partners dingen anders doen. Dat is bij intieme terreur niet zo. We kunnen een vrouw wel helpen zelfstandiger te worden, maar dat maakt de drang naar controle bij de man alleen maar erger. Vrouwen zeggen ons soms: ‘Als ik niet naar huis ga, maakt hij me dood. Het is niet de vraag óf, maar wanneer.’ Het heeft in femicidezaken dus geen zin om te vragen waarom ze niet bij haar partner is weggegaan.”
Volgens officier van justitie Jan Hoekman van het OM Noord-Nederland en sectorhoofd Sylvia te Wierik van de Dienst Regionale Recherche is het vroegtijdig opvangen van signalen van geweld tegen vrouwen ook een taak van de directe omgeving van een vrouw. Die verantwoordelijkheid ligt niet exclusief op het bordje van politie en justitie: ,,Ouders, buren, familie, vrienden, een huisarts, hulpverleningsinstanties, als samenleving moeten we beter in staat zijn om die signalen op te pikken”, zegt de officier.
Femicide zal nooit helemaal verdwijnen
,,Het is misschien hartstikke lastig om dat soort dingen te melden”, zegt Hoekman. ,,Maar ik hoop dat iedereen beseft dat partnergeweld het begin kan zijn van iets nog veel ergers. Als je zoiets niet meldt, blijft altijd het idee knagen dat er ingegrepen had kunnen worden.”
,,Ik ken een geval waarbij de dreiging zo ernstig was dat de vrouw en haar nieuwe partner een saferoom hebben laten bouwen in hun woning. Daarin konden ze zich terugtrekken als gevaar dreigde door haar ex”, zegt Hoekman.
„Waar we goed rekening mee moeten houden: hoe hard we ook werken in dat voortraject, er zijn altijd mannen die we nooit bereiken. Er zullen altijd geobsedeerde, gefixeerde, verwarde mannen blijven rondlopen die een bepaald bezitsgevoel hebben ten aanzien van de vrouw. Femicide zal nooit helemaal verdwijnen.”
Serie over femicide
Om de acht dagen is een vrouw in Nederland slachtoffer van femicide. De vrouwen worden vermoord door hun (ex-)partner, meestal omdat hij het niet kan verkroppen dat de relatie voorbij is. In een serie verhalen in de Leeuwarder Courant en Dagblad van het Noorden komen dierbaren van slachtoffers van partnerdoding, deskundigen en andere betrokkenen aan het woord. Lees hier alle verhalen: dvhn.nl/vrouwenmoord
