Economische dip, dreigende sluiting en nu corona: zo overwon de bajes van Ter Apel al eerder een crisis

Vanwege de grote corona-uitbraak onder de gedetineerden beleeft de Penitentiaire Inrichting (PI) in Ter Apel een duistere tijd. Nieuw is dat niet: de gevangenis in het grensdorp zat in de 23 jaren van zijn bestaan vaker in een crises.

Sterker nog, de bouw van de bajes had alles te maken met een crisis: een grote economische dip waarin Ter Apel in de jaren 90 van de vorige eeuw verkeerde. De spellenfabriek van Hasbro sloot de deuren en niet lang daarna werd ook bekend dat het NAVO-depot opgedoekt zou worden. De Koude Oorlog was immers voorbij.

,,Daar kwam ook nog eens bij dat aardappelmeelfabriek Avebe zou inkrimpen’’, vertelt Theo Schomaker, indertijd wethouder van de gemeente Vlagtwedde. ,,Honderden arbeidsplaatsen in Ter Apel gingen zo verloren, het was een ramp voor het dorp’’.

Met burgemeester Herman Euverink en andere collega-bestuurders trok Schomaker in Den Haag aan de bel. Vervangende werkgelegenheid, dat wilden ze. ,,Vertegenwoordigers van de regering kwamen ook vaak naar ons toe. En uiteindelijk kregen we voor elkaar dat de vervangende arbeidsplaatsen er kwamen. Eerst kreeg Ter Apel het asielcentrum en in 1998 werd de nieuw gebouwde PI in gebruik genomen. We waren daar erg blij mee.’’

In de nieuwe bajes kregen zo’n 300 mensen een baan, onder hen vele oud-werknemers van het NAVO-depot. De PI bood ruimte aan meer dan 400 gevangenen. Bij hen ging het in eerste instantie om illegale vreemdelingen. Later waren het ‘gewone’ gevangenen uit vooral de provincie Groningen. De PI werd toen ook de enige bajes in de provincie, na de sluiting van het Huis van Bewaring in Groningen.

De PI leek een ‘zekerheidje’ te zijn, een grote werkgever voor de heel lange termijn. Groot was dan ook de schok toen bijna 10 jaar geleden als gevolg van rijksbezuinigingen de gevangenis gesloten dreigde te worden. De gemeentebestuurders van Vlagtwedde protesteerden in Den Haag, vele inwoners van Ter Apel demonstreerden op het plein voor de bajes. Groot was de opluchting toen toenmalig staatssecretaris Fred Teeven ‘Ter Apel’ spaarde en de bajes open mocht blijven.

De gevangenis kreeg na die goede tijding nieuwe bewoners. Vreemdelingen in Strafrecht (VRIS’ ers) werden er voortaan geherbergd. Die ‘doelgroep’ zit er nog steeds.

Enkele jaren was de rust terug in de PI, maar in maart 2016 lagen opnieuw rijksplannen voor een sluiting op tafel. Dit omdat er op den duur landelijk minder cellen nodig zouden zijn. Opnieuw kwamen de gemeentebestuurders in actie en zetten personeelsleden een lobby op richting Den Haag. Bijna 2 jaar duurde de onzekerheid en hing de mogelijke sluiting als een donkere wolk boven de bajes. Maar eind 2017 werd duidelijk dat de PI opnieuw de dans ontsprong.

Sindsdien is er van een ‘Haagse dreiging’ niets meer te merken en lijkt de bajes weer dat zekerheidje te zijn. Maar nu dan is er als gevolg van het coronavirus sprake van een heel andere crisis binnen de muren: 137 van de 407 VRIS’ ers zijn besmet, vakbond FNV kraakt het coronabeleid van de directie en wil een onderzoek.

Ook deze keer hopen veel Ter Apelers dat de donkere wolk boven de bajes snel wegdrijft. Een bajes, overigens, waaruit nog nooit iemand ontsnapt is.