Slecht optreden overheid bij windparken in Groningen en Drenthe vastgelegd in wetenschappelijk rapport. Inwoners niet verbaasd. 'Zoveelste bevestiging dat we gelijk hebben'
De uitslag van het onderzoek ‘onderschrijft wat wij al wisten’, zegt Jan Nieboer. ,,Ze hebben helemaal niets geleerd over burgerrechten.’’ Foto: Harry Tielman
Een snoeihard rapport over de gang van zaken rond de windparken langs de N33 en in Drentse Monden en Oostermoer wordt volledig herkend door omwonenden van de turbines. Het klopt helemaal zeggen ze. De plannen werden er doorgedrukt zonder boodschap te hebben aan omwonenden. Gaat het bij nieuwe projecten veranderen? Groningers en Drenten vrezen van niet.
Ze hangen nog op brievenbussen, elektriciteitshuisjes en lantaarnpalen: affiches met grote windmolens met daaronder de tekst ‘Nee, niet hier’. De ooit luidruchtige en duidelijke acties die omwonenden voerden tegen de komst van windmolens, leeft voort in fletse, rode letters.
Even verderop staan van Nieuwediep tot en met Musselkanaal 45 windmolens. Ze zijn er met hulp van de overheid geplaatst om aan klimaatambities te voldoen. Daarbij werden de belangen van omwonenden genegeerd. Dat is de conclusie van het nieuwe onderzoeksrapport ‘Maatschappelijke onrust bij overheidsbeslissingen Noord-Nederland’ van de onderzoekers Ron van Wonderen van het Verwey-Jonker Instituut en Tom Postmes van de Rijksuniversiteit Groningen.
Omwonenden werden aan de kant geschoven, windexploitanten hadden warme banden met de overheid, volgens de onderzoekers. Voor hen stonden de deuren wél wagenwijd open. Het leidde tot een zoektocht naar andere soorten van actie. Betrokken bestuurders en bedrijven ontvingen intimiderende brieven. Er moet bij volgende projecten eerder om tafel worden gegaan met omwonenden, waarschuwen de onderzoekers.
De conclusie van Postmes en Van Wonderen klopt helemaal, zegt Klaas Roelfsema uit Gasselternijveenschemond. ,,Zo is het gegaan.’’ De voorzitter van dorpsbelangen heeft op 800 meter van zijn huis een windmolen staan. Aan beide zijden van het dorp torenen de turbines met hun tiphoogte van 210 meter boven het landschap uit. Hij is niet per se tegen windmolens, maar er moet een juiste balans zijn en ze moeten op voldoende afstand van bewoning staan. ,,Dat is nu niet het geval.’’
Volgens Roelfsema was het een kleine groep mensen met goede ingangen in de politiek en het ambtenarenapparaat, die de plannen bekokstoofden en er doorheen wisten te drukken. Voor boeren was het een zeer lucratieve zaak. ,,Na bijeenkomsten zag je dat de bewoners aan een tafel stonden en de landeigenaren en ambtenaren elders in de ruimte.’’
Eerst de windmolens, dan de rest
Omwonenden zijn overal geweest om in te spreken. Gemeenten, provincies, zelfs met toenmalig VVD-minister Henk Kamp zaten ze aan tafel. Er is niets mee gedaan, zegt Roelfsema. Als een politicus of wethouder hem nu nog wat vertelt, neemt hij het maar met een korrel zout. ,,Vind je het gek dat de opkomst van de verkiezingen zo laag was.’’
Heeft hij er vertrouwen in dat het rapport van belang is voor toekomstige projecten? ,,Er is niet heel veel geleerd. De overheid weet niet hoe zij hiermee moet omgaan. Het Gebiedsfonds (waar Roelfsema sinds kort bij in het bestuur zit, red.) loopt ook nog niet.’’ De geldstromen zijn nog onduidelijk en hoe vindt de controle bijvoorbeeld plaats? Eerst de windmolens. Dan de rest, lijkt de volgorde.
Bovendien: het dorp had jaren geleden het plan om gezamenlijk een zonnepark van drie hectare te bouwen. Daarvoor was ook al de bestemming van een lap grond veranderd. Nu lijkt het alsof een projectondernemer ‘ermee aan de haal gaat’ en het gaat uitbreiden naar tien hectare.
,,De markt gaat weer zijn gang en wij staan ernaast. We hebben een enquête gehouden in het dorp. 85 procent was tegen, maar ik ben bang dat ze het op dezelfde manier gaan doen als met de windmolens. Ik ga mij er zo lang als het kan tegen verzetten.’’
Nieboer geeft strijd niet op
Jan Nieboer uit Nieuw-Buinen is volgens het Openbaar Ministerie één van de mensen die dreigbrieven stuurden naar initiatiefnemers en betrokken ondernemers. Hij is in hoger beroep gegaan tegen zijn veroordeling. ,,De beschuldigingen zijn een lege huls.’’
De uitslag van het onderzoek ‘onderschrijft wat wij al wisten’, zegt Nieboer. ,,Ze hebben helemaal niets geleerd over burgerrechten.’’ Ze proberen de gemaakte fouten ook niet recht te zetten, ziet hij. ,,Ze gaan nu achteraf de Milieueffectenrapportage (MER) vaststellen. Dat is een heilloze weg. De aanloop is fout geweest.’’ In het proces zijn volgens hem stappen overgeslagen. ,,Ze hadden eerst om tafel gemoeten met omwonenden.’’
Hij voelt zich gesterkt door Europese wetgeving, die een streep zette door windmolenparken in België en Frankrijk omdat daar niet de juiste vergunningen voor waren geregeld. Dat geldt ook voor windparken in Drenthe en Groningen, vindt hij. ,,Op basis daarvan kunnen de windmolens afgebroken worden. De kosten zijn voor de initiatiefnemers, ze hadden een ongeldige vergunning en ambtenaren hebben dat moeten weten.’’
‘Gezondheidsklachten door windmolens’
Nieboer steekt fel van leer over inspraak. ,,Als ze het overleg opstarten is dé vraag ‘op welke manier wil jij je gezondheid beschadigd zien?’’’ De vraag of een plan überhaupt door moet gaan, wordt niet objectief gesteld, meent hij. ,,Je hoort nu zoveel gezondheidsklachten om je heen door die windmolens. De overheid zou het omgekeerde moeten doen en zorg moeten dragen voor de gezondheid van burgers.’’
Jan Feiken uit Nieuw-Buinen is één van de omwonenden die gezondheidsklachten ervaart. Hij ziet het rapport als een bevestiging. ,,Ik herken wat er staat. Ik woon in het grootste windpark en heb elke dag last van een bepaalde bromtoon en die gaat gewoon niet weg. Je kunt er niet van slapen en krijgt er druk van in je hoofd en borst. Sinds ik de turbines achter het huis heb is mijn bloeddruk gestegen en houd ik vocht vast.’’
Planschade nog niet uitbetaald
De spanning van anderhalf à twee jaar geleden in het gebied merkt hij niet meer zo. ,,Er is een vorm van berusting, maar niet van acceptatie. Mijn planschade is nog niet geregeld. Dat geeft frustratie. Boeren hebben een goed verdienmodel, maar over mijn rug. Ik heb tegen ze gezegd: jongens, haal de frustratie uit het gebied.’’
Ook Arend-Jan Hekkelman uit Nieuwediep heeft geen schadevergoeding gekregen. Hij kan er waarschijnlijk zelfs naar fluiten. Sinds 2013 woont hij in het lintdorp. Toen waren er al plannen. ,,Maar pas in 2016 werden die uiteindelijk goedgekeurd door de Raad van State. Nu houden ze de ingangsdatum aan van toen het op het ministerie werd bedacht.’’ Dat vindt hij niet kloppen. Hebben omwonenden van toekomstige projecten iets aan het onderzoek? ,,Niks we lopen achter de feiten aan. Projectontwikkelaars denken aan hun eigen gewin.’’
Dubbel gevoel
Jaap van Wijngaarden woont ook in het lintdorp. ,,Ze hebben ons het windpark gewoon door de strot gedrukt’’, zegt hij. Toch heeft hij er een dubbel gevoel bij. Hij snapt het wel, de grond is goedkoop en er wonen relatief weinig mensen. In een grijs verleden was er vanuit de boeren echter wel een voorzichtig initiatief om de buurt te laten meeprofiteren, herinnert hij. ,,Daar werd bijna agressief op gereageerd.’’
Samenwerking was gelijk ver te zoeken, de initiatiefnemers zijn toen aan het werk gegaan. Hij vindt dat het eindresultaat meevalt ten opzichte van de voorspelling. ,,Je hoort ze, maar mij is het behoorlijk meegevallen. Mijn dochter wordt er wel soms wakker van. We moeten ermee leren leven.’’
‘Onderzoek was initiatief Regionaal Bestuurlijk Politie Overleg’
Burgemeester Adriaan Hoogendoorn van de gemeente Midden-Groningen zegt dat het Regionaal Bestuurlijk Politie Overleg (RBPO) om het onderzoek ‘Maatschappelijke onrust in Noord-Nederland’ heeft gevraagd. ,,Omdat we nog jaren te maken hebben met ontwikkelingen die impact hebben op het landschap. Hoe zorg je nou dat je de omgeving meekrijgt? We schieten tekort in het overleg met de inwoners. Het gebrek aan vertrouwen in de politiek is een groot thema.’’ Hoogendoorn erkent dat bewoners het nakijken hebben als de belangen van projectontwikkelaar stroken met wat de overheid wil. ,,Dat gaat ten koste van een eerlijke belangenafweging en dat is niet oké.’’
Lies Zondag van Tegenwind
,,Het is de zoveelste bevestiging dat we gelijk hebben’’, zegt oud-voorzitter Lies Zondag van Tegenwind N33. Toen ze gisteren na de presentatie van het rapport haar computer uitdeed, dacht ze: ,,Dit wisten we allemaal al.’’ Toch vindt ze het goed dat de RUG en het Verwey-Jonker Instituut zich in de gang van zaken hebben verdiept. ,,De rol van de overheid is wetenschappelijk benaderd en dat is goed.’’
Zondag betwijfelt of de overheid haar leven betert. ,,Het is hartverscheurend en bizar dat je nog naar de rechter moet om je gelijk te halen. Mensen die bij windparken wonen hebben gezondheidsklachten, maar het rijk stelt zich terughoudend op. Het wil het onderwerp gezondheid niet betrekken bij de ontwikkeling van een nieuwe milieueffectenrapportage. Niemand wil hier het probleem oplossen.’’
‘We kregen geen time-out, er is zoveel fout gegaan’
Volgens Zondag lijkt het er niet op dat ‘Den Haag’ iets heeft geleerd of wil leren van wat er in de Veenkoloniën gebeurt. ,,Als je RWE/Essent een brief stuurt over maatschappelijk ondernemen is de reactie beschamend. Als je ze vraagt windmolens ’s nachts stil te zetten weigeren ze dat.’’ De overheid heeft ladingen boter op het hoofd. Je moet mensen niet alleen maar het gevoel geven dat ze mee mogen doen. Ze moeten ook echt mee kunnen doen. Bij ons is daar geen sprake van geweest.’’
Terugkijkend zegt Zondag: ,,De rol van de projectontwikkelaars was te groot. Ze hoefden zich niet te bewijzen. Regels werden aangepast om het voor hen makkelijker te maken. Rijk, provincie en gemeenten wezen naar elkaar. Er is zoveel fout gegaan. We vroegen destijds om een time-out, maar die kwam er niet. Het moest en zou zo gaan als gepland en het is ook zo gerealiseerd.’’
,,Het is voor de burger nog steeds onmogelijk om de overheid gelijkwaardig te woord te staan. Dat gaat ook niet gebeuren. Natuurlijk ben ik pessimistisch. Dat is tien jaar ervaring in het winddossier.’’
,,De rechter zegt dat er een nieuwe landelijke norm moet komen voor wind op land. Als je ziet hoe terughoudend en gekleurd de overheid zich opstelt, is dat best schokkend. Alles is erop gericht om in Nederland 6000 megawatt wind op land te krijgen. Er wordt gezegd: jullie zijn een bestaand park. Het is vergund en daarmee basta. Dat slaat nergens op. Dan hebben we straks ongelijkheid in rechten en is er weer geen evenwichtige afweging van belangen.’’
