Fonds van miljard euro voor 'sterker' Groningen blijkt pinautomaat voor bestuurders: geld als confettiregen
Jantina Russchen, Daphné Dupont-Nivet en Belia HeilbronGroningen
Eigenaar Andrea van der Veen (links) en medewerker Lisette Bernardus van De Visscherij in Winsum. De initiatiefneemster ontving 15.000 euro via een loket van het NPG. Foto: Corné Sparidaens
Breed lachend incasseren Groningse bestuurders in Den Haag in 2018 meer dan een miljard euro. Het geld moet de provincie mooier, sterker en gezonder maken. Vier jaar later is van die belofte te weinig terechtgekomen.
Aan het Schildmeer, midden in het aardbevingsgebied, moet het grootste openluchttheater van Nederland verrijzen. Vijfduizend bezoekers passen erin, bijna zeven keer zoveel als in de Stadsschouwburg in Groningen. Het theater, in de vorm van een opengebarsten stuk aarde, is bedoeld als herinnering aan het gaswinningsverleden. Misschien komt er ook een 4D-beefhuis, daar kun je real life ervaren hoe een aardbeving voelt. En een bed and breakfast, waar je ’s nachts het beven kunt beleven.
„Lijkenpikkerij”, vindt Cees Wildervank. Hij woont in Overschild, op 10 minuten fietsen van het Schildmeer, en heeft geen ‘aardbevingbeleving’ nodig om herinnerd te worden aan de gevolgen van de gaswinning. De muren van zijn huis zitten vol scheuren en hij vreest dat ook de fundering is beschadigd. Hij is niet de enige in zijn dorp met grote zorgen. In Overschild komt alles wat misgaat bij het repareren en versterken van huizen samen.
De Barst
Voor De Barst, zoals het theater is genoemd, en de ‘aardbevingbeleving’ ligt 6 miljoen euro klaar vanuit het Nationaal Programma Groningen (NPG). Het toekomstfonds waar het Rijk en de NAM ruim vier jaar geleden samen 1,15 miljard euro voor uittrokken ‘om grote plannen te maken die Groningen echt vooruithelpen’. „Een prachtkans”, zegt commissaris van de Koning René Paas. Welkom ook. „Onze provincie is de aanvoerder van de verkeerde lijstjes.” Want behalve de ellende van de aardbevingen hebben Groningers de laagste levensverwachting en zijn ze vaker langdurig ziek. Meer kinderen groeien op in een bijstandsgezin en er wonen minder hoogopgeleiden. Dan dreigt ook nog eens verlies van banen door het dichtdraaien van de gaskraan.
De ambitie om ‘elke Groninger, jong en oud’ met het Nationaal Programma een zonnige toekomst te bieden, dreigt te verzanden in kortetermijndenken en bestuurlijk eigenbelang, blijkt uit onderzoek van Dagblad van het Noorden en platform voor onderzoeksjournalistiek Investico.
Het geld is meteen verdeeld over de provincie en de gemeenten in het aardbevingsgebied, zonder een goed doordacht, gemeenschappelijk plan. De provincie zet in 63 projecten vooral in op haar oude vertrouwde thema’s als waterstof en vergroening van bedrijven. Gemeenten leggen nieuwe sportparken aan en knappen dorpshuizen, wegen en pleinen op.
Terwijl in Den Haag alle ogen gericht waren op de parlementaire enquête over de gaswinning, blijft het toekomstfonds grotendeels buiten beeld. In vier jaar tijd is al bijna twee derde van het geld toebedeeld en gereserveerd voor honderden projecten. Er is nog zo gewaarschuwd: strooi niet met confetti.
DE VERDEELSLEUTEL
Het NPG-geld is grofweg verdeeld in drie stromen. Het gaat naar lokale programma’s van gemeenten, regionale programma’s van de provincie en bewonersinitiatieven onder Toukomst. Een platform waar inwoners hun plannen rechtstreeks kunnen indienen, hiervoor is 100 miljoen euro beschikbaar.
Elke gemeente krijgt een eigen pot met geld. Wie het hardst getroffen is door de gaswinning, ontvangt het hoogste bedrag. De gemeente Westerkwartier krijgt een klein bedrag van 1,7 miljoen euro omdat een deel van de voormalige gemeente Winsum nu in die gemeente ligt.
Niet het hele bedrag is meteen verdeeld. De looptijd van het programma is 10 jaar, voor de tweede periode van vijf jaar is nog 402,5 miljoen beschikbaar. Er ligt een afspraak dat de gemeenten samen 115 miljoen euro krijgen van dit bedrag.
Verder gaat er geld naar speciale programma’s op gebied van erfgoed, zorg en kleinere bewonersinitiatieven en wordt het programmabureau uit het budget betaald.
Eric Wiebes is nog geen half jaar minister van Economische Zaken en Klimaat (EZK) als hij in het voorjaar van 2018 de boel in Groningen volledig omgooit. Hij zet de gaswinning stop en legt een deel van de versterking om huizen veiliger te maken stil.
De regio blijft verbluft achter. De eerste blijdschap over het dichtdraaien van de gaskraan slaat snel om in woede en teleurstelling. Duizenden mensen in onveilige huizen zitten opeens weer in onzekerheid. Gaat de toegezegde versterking nog wel door? Wiebes houdt voet bij stuk. Als de gaskraan dichtgaat, wordt het volgens hem veiliger en is versterking niet meer nodig.
De minister belooft in diezelfde periode een ‘substantieel bedrag’ om te werken aan de toekomst. En hij belooft meer. Er komt een Nationaal Programma. De toekomst van Groningen wordt rijksbeleid, de regio hoeft het niet alleen te doen. ‘Samen werken, samen investeren.’
Groningse bestuurders incasseren in Den Haag in 2018 meer dan een miljard euro uit het NPG-fonds
Daar komt niet veel van terecht. Op 5 oktober 2018 reizen Groningse burgemeesters, gedeputeerden en de commissaris van de Koning naar Den Haag om hun handtekening te zetten. Een van de genodigden gaat bewust niet. Gedeputeerde Eelco Eikenaar, die gaat over schadeherstel en versterking, blijft thuis. ‘Een bestuurlijk feestje vieren’ als nog zoveel mensen in onzekerheid zitten in onveilige huizen, daar doet hij niet aan mee.
De delegatie wordt ontvangen door een deel van het kabinet in de chique Haagse sociëteit De Witte, pal naast het Mauritshuis. Daar gaat iedereen op de foto voor een van de statige wanden. De meesten staan breed lachend, Wiebes een beetje ongemakkelijk, achter een groot bord met daarop de logo’s van de overheden die samenwerken in het NPG.
De saamhorigheid spat ervan af, maar achter de schermen is het juist ieder voor zich. Nadat minister Wiebes het geld toezegt, ontstaat gedoe over de verdeling. „Het gevecht was; wie krijgt welke euro”, zegt de Groningse gedeputeerde Fleur Gräper.
Vleermuizengrot
Stilstaan bij de vraag wat ze samen willen bereiken met het geld, gebeurt dan niet of nauwelijks. In 2018, vlak nadat de handtekeningen zijn gezet, moet 50 miljoen euro die al was gereserveerd voor Groningen, meteen worden besteed. Anders vloeit dat geld weer terug in de staatskas. Iedereen kijkt wat nog op de plank ligt.
VERANTWOORDING
Voor dit verhaal spraken journalisten van onderzoeksplatform Investico en Dagblad van het Noorden met dertig betrokkenen. Niet iedereen wordt met naam genoemd in het verhaal, sommige mensen wilden dat ook niet.
De historische kademuur in Hellum wordt hersteld, in het lege land achter het gehucht Maarhuizen komt een hoge voetgangersbrug over het Mensingeweersterloopdiep. De oude steenfabriek Rusthoven bij Wirdum wordt vermetseld tot vleermuizengrot.
Achter het gehucht Maarhuizen kwam met hulp van 125.000 euro uit het NPG een hoogholtje over het Mensingeweersterloopdiep Foto: Corné Sparidaens
Het Rijk hoopt dat het geld helpt om een beetje vertrouwen terug te winnen. De regiobestuurders willen laten zien dat er ook ‘iets positiefs’ kan gebeuren in het gaswinningsgebied. Dus hup, niet te lang nadenken over de werkwijze: aan de slag.
Maar zo werkt het niet.
‘We hebben hier gretig van het programma gebruik gemaakt’
Garrelsweer is een dorp dat de subsidie goed weet te vinden. Als gemeenteraadslid Jan Chris Wagenaar, ook voorzitter van Dorpsbelangen, van het nieuwe programma hoort, trommelt hij meteen zijn dorpsgenoten op om de meest wilde ideeën te verzinnen. „Dan lopen we alvast voorop, dacht ik.”
Zo was de multifunctionele sportaccommodatie er vast niet gekomen zonder bijdrage uit de toekomstpot. De geasfalteerde ijs- en skeelerbaan ligt achter het dorpshuis. Er omheen een schelpenpad, allerlei inheemse fruitbomen, bessenstruiken en een insectenhotel. Het dorp van nog geen 500 inwoners heeft nieuwe bankjes en een opfriscursus bij de defibrillator. Er komt een schuur waar inwoners gereedschap kunnen lenen met behulp van een speciaal ontwikkelde dorpsapp. Ook staat de ‘deelslee’ aan de rand van het dorp geparkeerd, een elektrische auto ‘voor wie hem maar nodig heeft’, ook al hebben de meeste inwoners twee auto’s. „We hebben hier gretig van het programma gebruikgemaakt”, zegt Wagenaar.
Twijfels
En toch, het Nationaal Programma leeft niet echt in Garrelsweer, vindt inwoner Gertjan Boersema. „Ik heb het idee dat vooral de politiek ermee wegloopt.” Als hij achter z’n huis in de tuin staat, kijkt hij uit op de nieuwe skeelerbaan. „Wij zitten nu volop in de versterking. Ons dorp zou versneld worden aangepakt, maar dat heeft al vertraging opgelopen. Veel mensen weten nog steeds niet waar ze aan toe zijn en de wisselwoningen zijn ook nog niet klaar. Ik denk: geef mij maar een beetje van dat NPG-geld, dan kan ik de problemen met mijn huis oplossen, en zo denken er meer.”
Boersema heeft ook wel z’n twijfels bij sommige projecten. De Vereniging Dorpsbelangen krijgt 350.000 euro voor de deelschuur en de app. „Maar als ik een boor wil lenen, ga ik wel naar de buurman. En wie moet die plek bemensen? We hebben nu al een tekort aan vrijwilligers.”
‘Het voelde als een package deal’
De scepsis van Boersema klinkt oud-secretaris Susan Top van het Groninger Gasberaad bekend in de oren. „Pas als de basis op orde is, als mensen weten dat hun huis weer veilig gemaakt wordt, ontstaat ruimte om aan de toekomst te denken.” Ze vindt dat veel tijd van de regionale bestuurders naar het NPG is gegaan. „Dat leidde af van de problemen rond schade en versterken.” Top begrijpt eigenlijk niet dat ze dat miljard euro zomaar aannamen. „Het voelde als een package deal, alsof het geld voor de toekomst de pijn over het stopzetten van de versterking moest verzachten.”
Extra zuur is dat de eerste grote bedragen uit het fonds juist gaan naar projecten die voortkomen uit de versterking. En daar is het Nationaal Programma vooral níet voor bedoeld, daar zijn andere potten voor. Het gaat om geld voor meer dan 1500 huizen. De eigenaren hebben volgens de regiobestuurders recht op verbetering en versteviging. Maar het Rijk wil voor die woningen niet extra betalen. In totaal slaat dat meteen een gat van 75 miljoen in het budget. „We konden voor ons gevoel niet anders. Doodzonde natuurlijk”, verklaart oud-burgemeester van Appingedam Anno Wietze Hiemstra.
Positieve schwung
Om een vliegende start te maken, krijgt elke gemeente in 2019 alvast 15 miljoen euro. Want aan de rekensom die bepaalt hoeveel iedereen precies krijgt, wordt nog lang gesleuteld. Hiemstra herinnert zich dat zijn ambtenaren ‘als een razende roeland’ aan de slag gaan. „In dat begin moesten het kant-en-klare plannen zijn die ongeveer binnen een jaar uitgevoerd konden worden. Dat waren de spelregels. Vaart maken, zichtbaar maken.”
Het gaf een goed gevoel, weet burgemeester Hiemstra nog. In Appingedam, een arme gemeente waar het altijd schrapen is, waar honderden woningen in de wijk Opwierde werden gesloopt omdat ze geen beving konden weerstaan, kon je opeens aan de slag met leuke dingen. In het Damster gemeentehuis zorgde dat in elk geval wel voor „een positieve schwung”.
Dubbele petten
Ondertussen wordt rondom het NPG een organisatie opgetuigd. Er komt een programmabureau waar de plannenmakers hun aanvraag indienen, oud-directeur van de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij Siem Jansen wordt directeur. Hij en zijn club betrekken het oude gemeentehuis van Ten Boer, waar schilders de muren NPG-groen verven. En er komt een bestuur met een onafhankelijke voorzitter, dat de projecten beoordeelt.
De regionale bestuurders besluiten dat zij met z’n allen zelf in het bestuur gaan zitten, dus ze beslissen over hun eigen plannen. Commissaris van de Koning (CdK) René Paas wordt voorlopig de ‘onafhankelijke voorzitter’. Dat is opvallend, want als voorzitter van Provinciale Staten behartigt hij de belangen van de provincie, die bijna 200 miljoen krijgt uit het fonds. Om dubbele petten te voorkomen, leidt Paas de organisatie niet als CdK, maar als Rijksheer. Een ideetje van iemand van Economische Zaken, zegt hij daar zelf over. „Maar als Rijksheer ben je natuurlijk zetbaas van de minister. Ik heb daar even om gegrinnikt maar het heeft verder geen rol gespeeld.”
230 miljoen
Heldere afspraken over waar het geld nu precies naartoe mag gaan, zijn er het eerste jaar nog niet. Die worden pas formeel vastgesteld in het najaar van 2019. Toch is er dan al bijna 230 miljoen gereserveerd voor 130 projecten.
Gaat het wel goed zo?
Vijf NPG-bestuursleden hebben ernstige twijfels. Op 4 november 2019 sturen zij een brief gericht aan de rest van het bestuur. Aan zes burgemeesters, een wethouder, twee gedeputeerden, twee rijksambtenaren (namens hun ministers) en de voorzitter. Deze vijf zijn níet van de overheid. Zij zijn erbij gevraagd, omdat ze sectoren als woningcorporaties, landbouw en energie moeten vertegenwoordigen. Op die manier is het NPG geen ‘bestuurlijk feestje’, is de gedachte.
VERTRAGING
De uitvoering van projecten binnen het NPG heeft veel vertraging opgelopen. Van de 241 goedgekeurde projecten zijn nog maar 58 afgerond. Dat heeft meerdere oorzaken.
Ten eerste gooiden de lockdowns door corona roet in het eten. Ook zijn er niet genoeg mensen om alle projecten aan te pakken. Gemeenten hebben bijvoorbeeld te weinig expertise op het gebied van stads- en dorpsvernieuwing en bij veel plannen moet een beroep worden gedaan op vrijwilligers. Ook die zijn soms lastig te vinden, terwijl het bij een deel van de projecten voorwaarde is dat inwoners zelf meedenken en meehelpen.
Bij sommige plannen moet worden gekeken of ze aan de staatssteun-regels voldoen. Dan gaat het vooral om initiatieven waar bedrijven een subsidie krijgen. Want in dat geval zou de NPG-bijdrage kunnen zorgen voor oneerlijke concurrentie. Die check is in het begin weleens vergeten en vergt sowieso veel tijd. Recent is iemand aangenomen die hier al bij de start van een project naar kijkt.
Ten slotte spelen ook de fors gestegen bouwkosten en het gebrek aan bouwmaterialen een rol. Waardoor plannen nu soms veel duurder uitpakken en minder snel zijn uit te voeren. Het programmabureau laat op dit moment onderzoeken hoe de uitvoering slimmer en sneller kan. Om het personeelsprobleem op te lossen wordt gedacht aan pools van medewerkers die over de gemeentegrenzen werken.
‘De spanning is niet meer hanteerbaar’
Maar zo voelt het niet. Hun rol blijkt marginaal. Na een paar maanden vergaderen, trekken ze aan de bel. Ze schrijven op anderhalf kantje over een ‘voortdenderende bestuurlijke trein’ die op ‘gespannen voet staat’ met hun eigen inbreng. Het voelt heel ongemakkelijk, schrijven ze. Ze twijfelen over de opzet van het programma en of het zo eigenlijk wel voldoende bijdraagt aan het hoofddoel, die gewenste vooruitgang. Maar een koerswijziging, of zelfs maar een discussie hierover is niet mogelijk. ‘De spanning is niet meer hanteerbaar.’
„Niemand voelde zich vrij om aanvragen te blokkeren”, zegt Susan Top, destijds secretaris van het Gasberaad en een van de ondertekenaars van de brief. „We moesten meedoen in een afhamermachine.”
Het fonds is voor ‘de kers op de taart’
De gemeente Eemsdelta haalt 2,4 miljoen euro uit het NPG voor de Tjamweersterbrug bij Appingedam. Al vanaf 2008 moet zwaar verkeer omrijden omdat de brug over het Damsterdiep kampt met scheurvorming en betonrot. Een zwaarbeladen vrachtwagen zou het weleens niet kunnen halen.
Is het NPG daar wel voor bedoeld? Het fonds is voor ‘de kers op de taart’ en niet voor taken die blijven liggen omdat er geld tekort is. De gemeenten hebben naast de aardbevingsellende ook financiële problemen en achterstallig onderhoud. Het is een grijs gebied, zeggen verschillende betrokken gemeenteraadsleden, wethouders en burgemeesters.
Reddingsboei
„Dingen die we eerst niet konden betalen, kunnen met het Nationaal Programma Groningen toch doorgaan”, verklaart oud-wethouder José van Schie van Midden-Groningen. Dorpen en wijken worden vernieuwd en huizen energiezuiniger gemaakt. Ook gaat NPG-geld naar schuldhulpverlening en naar programma’s voor jongeren met bijvoorbeeld verslavingsproblemen. Raadslid Niels Joostens: „Als ik nu de gemeentebegroting erbij zou pakken en met een stift alle jeugdprojecten zou wegstrepen die betaald worden vanuit het NPG, dan zou er weinig overblijven. Er gaat gewoon te weinig geld naar gemeenten en we kunnen hier echt goede dingen mee doen.”
Raadslid Wagenaar uit Garrelsweer noemt het fonds zelfs ‘een reddingsboei’. „We zitten al tien jaar in deze ellende. Ouders zijn bang dat hun huis ‘s nachts instort als hun kinderen slapen. We hebben dit geld zo hard nodig.”
Geen weggegooid geld
Door de manier waarop de overheden het NPG-geld uitgeven, krijgt leefbaarheid veel meer aandacht dan de andere drie gekozen thema’s: economie, natuur en klimaat en werken en leven. Waarbij opvalt dat vooral de natuur er bekaaid vanafkomt. Terwijl de thema’s op papier allemaal even zwaar wegen.
„Van veel projecten zul je straks zeggen: het is geen weggegooid geld, maar of het de regio echt vooruit geholpen heeft?”, zegt emeritus hoogleraar plattelandsontwikkeling Dirk Strijker van de Rijkuniversiteit Groningen. Een ramp is dat niet, vindt hij. „Dat er geld in de regio geïnvesteerd wordt, is hartstikke belangrijk. Dat heeft het gebied verdomd hard nodig. Groningen is totaal in de steek gelaten.”
Verse vis
Niet al het NPG-geld stroomt via de trechter van de overheid de regio in. 100 miljoen euro staat apart voor ideeën van inwoners. Niet het NPG-bestuur maar een burgerpanel kiest de beste uit negenhonderd ingediende plannen. Openluchttheater De Barst komt uit die selectie. Het haalbaarheidsonderzoek (125.000 euro) is bijna klaar, eind oktober is een gesprek met de initiatiefnemers. Voorlopig bestaat De Barst alleen nog op papier.
Er zijn ook laagdrempelige ‘loketten’ waar inwoners en kleine bedrijven bedragen tot respectievelijk 15.000 euro en 150.000 euro kunnen krijgen. Andrea van der Veen uit Winsum, die dit jaar een viswinkel is begonnen in haar woonplaats, had in 2021 nog nooit van het NPG gehoord. Als iemand haar tipt, schrijft ze in anderhalve week een businessplan, stuurt het in en negen dagen later staat er 15.000 euro op haar rekening. Haar winkel aan de Hoofdstraat Obergum heeft een paar gezellige zitjes, elke dag verse koffie én verse vis van de afslag in Lauwersoog. Maar ze verkoopt ook patat en frikandellen.
Waar blijven de grote projecten? De initiatieven waar inwoners over twintig jaar van zeggen: dat heeft ons echt vooruit geholpen. Het is niet dat niemand wil meedenken. Een optocht van adviseurs, ervaringsdeskundigen en belangenverenigingen komt langs om advies te geven.
Belangenorganisatie VNO-NCW MKB Noord denkt mee over de besteding van het fonds. Een speciaal opgetrommelde gelegenheidscoalitie van bedrijven, woningcorporaties en industrie buigt zich erover. VNO-directeur Ton Schroor schrijft op 31 oktober 2019 namens de coalitie een brief aan NPG-voorzitter René Paas. Onomwonden staat er dat zij ‘het verdelen van de middelen over verschillende eigenaren (lees de overheden) een slechte keuze vinden’. Schroor: ‘Investeer met een focus, gericht op langetermijndoelen, bedrijvigheid en werkgelegenheid in de regio. Strooi niet met confetti.’
‘Geld niet meenemen naar je holletje’
SER Noord-Nederland waarschuwt het college van Gedeputeerde Staten eind 2019 voor ‘een mogelijk versnipperde inzet van het NPG’. Marco Pastors, directeur van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid, voorziet een ‘projectencarrousel’. „Niet elke gemeente heeft een nieuw sportcentrum of een school nodig.” Hij adviseert om samen een plan te maken. „Niet het geld meenemen naar je holletje.”
Ook directeur Jan Willem Lobeek van de Groningse Natuur- en Milieufederatie roept op tot het maken van een gemeenschappelijk plan. „De ontwikkeling van natuur houdt niet op bij gemeentegrenzen, maar het Nationaal Programma Groningen wel.”
Er wordt niets mee gedaan.
Ondertussen krijgen de voetbalvelden in Stedum en Loppersum kunstgras en wordt het oude haventje in Huizinge een ontmoetingsplek met steiger.
Saaksum kreeg een bijdrage van 18.499 euro uit het Nationaal Programma Groningen voor het buitenfitnesspark dat deze zomer werd geopend. Rolf Pier is er blij mee. Foto: Corné Sparidaens
Probeerprojecten
De provincie Groningen is bij uitstek de partij om het voortouw te nemen voor een overkoepelende visie. Dat gebeurt niet. Zij voelt zich ondanks de kritiek niet geroepen om de opzet van het NPG, vastgesteld door raden en staten, ter discussie te stellen. Voorzitter René Paas van het NPG-bestuur, tevens de baas van de provincie, houdt ook vast aan gemaakte afspraken. Maar: „Uiteraard is er onder mijn voorzitterschap veel aandacht geweest voor een krachtige samenhang van het programma.”
Tussen de 63 plannen waar de provincie tot nu toe ruim 140 miljoen aan heeft besteed, zitten nogal wat probeerprojecten. Zoals een 5G-proeftuin ‘waar bedrijven en instellingen hun innovaties ontwikkelen en uitproberen met het nieuwste mobiele internet’ (1,2 miljoen). En de klimaatadaptatieweek, een proeftuin voor ‘vraagstukken die met klimaatverandering te maken hebben.’ Ook gebruikt de provincie miljoenen uit de pot voor het testen van zelfrijdend vervoer.
NAM pikt graantje mee
Opmerkelijk genoeg kan ook de NAM een graantje meepikken uit het fonds waar ze zelf 500 miljoen aan meebetaalt. De provincie wil samen met onder andere Gasunie, Shell, en de NAM van Noord-Nederland de ‘waterstofvallei’ van Europa maken. Zo gaat 10,8 miljoen euro uit de pot naar plannen waar de gassector bij betrokken is.
Den Haag bemoeit zich verder niet al te veel met het NPG, de deftige bijeenkomst in sociëteit De Witte ten spijt. Voormalig directeur-generaal Anita Wouters van EZK heeft het er nog even over tijdens haar verhoor voor de parlementaire enquête: „De regio moest zelf keuzes maken, die ruimte heeft ze ook gepakt. Er zijn programma’s gemaakt en wij hebben dat gevolgd verder.”
Gevolgd verder. Hoe anders heeft gedeputeerde Fleur Gräper het bedoeld. Zij betitelt zichzelf grappend als de moeder van het Nationaal Programma Groningen. Voor de start van het NPG loopt ze de ministeries af om de hoogste ambtenaren warm te maken voor het programma. Eric Wiebes (‘de vader’) maakt een ronde langs zijn collega-ministers. Hun doel: Groningen tussen de oren krijgen. Als er Rijksmiddelen zijn te verdelen, moet de provincie een beetje worden voorgetrokken. Het Rijk wijst vanuit die gedachte in Groningen wel meteen relatief veel wijken aan die meedoen aan een proef om woningen aardgasvrij te maken. Gräper: „Maar er is niet uitgekomen wat ik had verwacht.”
Commissaris van de Koning René Paas gaat een stap verder. Tijdens zijn interview door de parlementaire enquêtecommissie zei hij begin deze maand dat het Nationaal Programma „een excuus aan het worden is om verder niks meer te doen voor Groningen. Als we nu praten over de toekomst van Groningen, over projecten als de verdubbeling van de N33 bijvoorbeeld, klinken geluiden als ‘Ze hebben toch dat NPG, laat ze dat eerst maar opmaken’.”
Een time-out in het denken
Even een time-out, vindt Johan Remkes als hij in januari 2022 begint als voorzitter van Nationaal Programma Groningen. Een time-out in het denken welteverstaan. Het goedkeuren van plannen gaat dit jaar gewoon door. Het nieuwe sportcomplex in Spijk en de verhuur van elektrische huurfietsen in Zoutkamp krijgen groen licht.
NPG-voorzitter Remkes: 'Het fonds mag geen pinautomaat zijn waar iedereen met een leuk project geld uithaalt' Illustratie: Gerco van Beek
Remkes werkt zich ondertussen in. Hij gaat erop uit: bezoekt projecten en praat met betrokkenen. Maar leest ook stapels papier, zoals de kritische brief uit 2019 van de vijf ‘maatschappelijke’ NPG-bestuurders. „Men voelde zich in feite een excuustruus voor de overheid”, constateert hij. Het verbaast hem dat er destijds niks met de brandbrief is gedaan.
Vlak voor de zomer zet de nieuwe voorzitter zijn bevindingen op zeven kantjes papier.
Bij zijn aanstelling had Remkes tegen deze krant al eens gezegd dat het NPG geen pinautomaat mag zijn waar iedereen met een leuk project geld uithaalt. Dus als een van zijn voorstellen is dat de ambitie omhoog moet, is dat geen verrassing. En eerlijk is eerlijk, dat de lat wel wat hoger mag, had het NPG-bestuur zelf ook al geconstateerd voordat Remkes aan het roer kwam.
Er moet wat de nieuwe voorzitter betreft ook een einde komen aan de schijn van belangenverstrengeling die ontstaat omdat regiobestuurders hun eigen projecten goedkeuren. In 2020 is er wel een onafhankelijke beoordelingscommissie tussen gezet, maar uiteindelijk moeten de overheden die de plannen bedenken en indienen er nog steeds de finale klap op geven.
En het Rijk mag ook wel wat beter meedoen van Remkes. Groningen is tenslotte een nationaal programma. Den Haag kan helpen met geld uit andere grote fondsen, zoals het Nationaal Groeifonds of het klimaat- en transitiefonds. „Daar zitten experts. Ik wil dat ze meedenken over wat wel of niet verstandig is.” Hij heeft hierover al een beeldbelafspraak gehad met staatsecretaris Hans Vijlbrief van Mijnbouw.
Kansarme kinderen
Remkes vindt het belangrijk om te zeggen dat veel goed gaat. Hij heeft op zijn tripjes door de provincie genoeg mooie initiatieven gezien. Een voorbeeld van hoe het moet is Tijd voor Toekomst, een miljoenenproject in meerdere gemeenten dat kansarme kinderen na schooltijd extra activiteiten aanbiedt op gebied van sport, wetenschap en gezondheid.
Om het NPG als hefboom te gebruiken moet de regio komen met grote, aansprekende plannen die de economie maar ook de gezondheid en het welbevinden van volgende generatie Groningers ten goede komen.
Waar hebben we dat eerder gehoord? De conclusies van Remkes zijn niet nieuw. Zelfs de beoordelingscommissie van het programma schreef begin 2022, toen de nieuwe voorzitter zich inwerkte, dat het de hoogste tijd was voor ‘een plan’. ‘Durf te kiezen’, staat in haar advies.
‘Hadden we maar niet meteen geld gehad’
Het grootste deel van de 1,15 miljard is al bestemd, beloofd of uitgegeven. Er is nog maar 288 miljoen euro over. Gedeputeerde Fleur Gräper zegt achteraf: „Af en toe denk ik weleens, hadden we maar niet meteen geld gehad, dan waren we meer gefocust geweest op wat we willen bereiken.”
