Duizenden Groningers stonden vergeefs in de kou voor een subsidie voor de verduurzaming van hun huis in aardbevingsgebied. Foto: Jan Willem van Vliet
Politieke druk, veel te weinig geld en tijdsdruk zijn de belangrijkste oorzaken voor het debacle rond de 10.000 euro-subsidie van begin januari. Duizenden inwoners uit het aardbevingsgebied stonden, soms letterlijk, in de kou en liepen het geldbedrag voor het verbeteren van hun huis mis.
Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) legt de schuld voor de ontstane chaos vooral bij het Rijk. Dat blijkt uit een interne evaluatie van SNN die dinsdagmiddag is gedeeld met de provinciale staten van de provincie Groningen. Daaruit komt naar voren dat het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) kort voor de aanvraagdatum tal van belangrijke zaken veranderde, waardoor SNN naar eigen zeggen in de problemen kwam.
De veranderingen zorgden voor een ‘giftige optelsom’ die er toe leidden dat duizenden Groningers en Drenten op 10 januari tevergeefs probeerden een aanvraag in te dienen voor verduurzaming en verbetering van hun huis in het aardbevingsgebied. Er waren meer aanvragers dan dat er geld was. De meeste mensen deden de aanvraag online en zaten urenlang achter hun computer.
Een deel van de Groningers ging naar gemeentehuizen om de aanvraag fysiek in te dienen. Zij stonden urenlang buiten in de vrieskou te wachten. Het ging voornamelijk om oudere mensen. Dit alles leidde tot chaotische taferelen en in het hele land werd schande gesproken van de manier waarop de subsidieaanvraag was georganiseerd. Enkele dagen na het gênante debacle - premier Mark Rutte zei zich de ‘ogen uit de kop te hebben geschaamd’ - kwam het kabinet alsnog met 250 miljoen extra voor een nieuwe ronde.
Uitvoerder SNN beloofde na die dramatische dag op 10 januari met een evaluatie te komen hoe dit zo mis heeft kunnen gaan. Uit dat onderzoek komt naar voren dat het samenwerkingsverband de schuld vooral buiten zichzelf legt en min of meer met de vinger naar het ministerie van Binnenlandse Zaken wijst.
Zo moest ‘wie het eerst komt, wie het eerst maalt’ leidend worden van het ministerie, terwijl toen al overduidelijk was dat er te weinig geld was voor alle huiseigenaren die er aanspraak op zouden kunnen maken. Het ministerie voegde daarnaast twee momenten om de subsidie te verdelen samen zonder dit met SNN te hebben overlegd. „Hiermee werd in feite een onmogelijke context gecreëerd voor een goede en adequate uitvoering”, staat in de evaluatie. Maar ook: „Het was voor SNN onmogelijk een systeem te bedenken dat wel tot ‘algemene tevredenheid’ had geleid”.
SNN zegt tussen oktober en begin december 2021 in meerdere gesprekken met het ministerie te hebben ‘geprobeerd om tot een aangepaste opdracht te komen’. Dat is niet gelukt. Wat de uitvoeringsorganisatie wel voor elkaar kreeg, was de door het ministerie voorgestelde aanvraagdatum van 1 naar 10 januari verplaatsen.
Uitvoeringsorganisatie had kritischer moeten zijn
SNN steekt de hand enigszins in eigen boezem. Zo vindt de uitvoeringsclub dat zij zelf veel kritischer had moeten zijn op de opdracht van het Rijk. SNN stelt te zijn gezwicht voor politieke druk vanuit Den Haag. De organisatie had eigenlijk nee moeten zeggen, maar door een weinig zelfkritische houding gebeurde dat niet.
Het dagelijks bestuur van SNN handelde ook niet goed en had veel scherper moeten zijn, blijkt uit de evaluatie. Zo aanvaardde het SNN-bestuur een opdracht waarvan op voorhand duidelijk had moeten zijn dat die onuitvoerbaar was. Voorzitter van het dagelijks bestuur bij SNN is Commissaris van de Koning René Paas. Hij zette samen met andere regionale bestuurders in november 2020 zijn handtekening onder het bestuursakkoord waar deze subsidie onder valt. Toen was al duidelijk dat er niet genoeg geld beschikbaar zou zijn.
Het SNN-bestuur hoopte te lang dat het kabinet met meer geld over de brug zou komen. Daarmee lieten de bestuurders het er te veel op aankomen en werd niet aan de handrem getrokken. Paas noemde dat al eens ‘misplaatst optimisme’ van hem en zijn mede-bestuurders.
Naast deze eigen interne evaluatie heeft SNN het accountantsbureau KPMG gevraagd een onderzoek te doen naar de online wachtrij. Dit onderzoek is al twee maanden klaar, maar nu pas openbaar. Uit dat onderzoek blijkt dat SNN het systeem van te voren niet op verschillende scenario’s heeft getest. ‘In de achteraf uitgevoerde evaluaties zijn diverse bevindingen zichtbaar geworden die vooraf te voorzien zouden zijn geweest.’
Ook heeft SNN de digitale toestroom onderschat. Verder ziet KMPG in de uitvoering meerdere fouten waardoor aanvragers soms onterecht achterin de wachtrij werden geplaatst. Het accountantsbureau adviseert SNN om bij de volgende aanvraagronde in juli wel een testomgeving te maken.
SNN-directeur Marjan Dol zegt met ‘gemengde gevoelens terug te kijken op 10 januari’ en daarvan ‘geleerd te hebben’. De organisatie zegt bij de volgende ronde van de subsidieaanvraag in juli niet meer met een wachtrijsysteem te werken. In plaats daarvan gaat de subsidieverstrekking in fases.
Reactie van het Ministerie van Economische Zaken
Het klopt dat er eerder van alles niet goed is gegaan en hier is van geleerd. In zijn brief aan de Tweede Kamer heeft de staatssecretaris vandaag laten weten dat de procedure voor de derde ronde is aangepast. Hierdoor is er nu ruim drie jaar de tijd voor Groningers om in alle rust hun aanvraag in te dienen. Eerder had de staatssecretaris al geregeld dat er voldoende geld beschikbaar kwam.
