Woon je in Groningen, heb je aardbevingsschade en stap je naar de rechter? Dan ben je vrijwel kansloos. Het IMG heeft de beste advocaten van Nederland

Bert Schudde weet dat het moeilijk gaat worden. Het is donderdag 29 juli 2021 als hij met een enorme stapel papieren de rechtbank van Groningen betreedt. Als beleidsonderzoeker realiseert hij zich hoe lastig het is om fouten die een deskundige heeft gemaakt recht te zetten. En toch gaat hij het proberen.

De aardbevingen veroorzaakt door gaswinning hebben de oude pastorie van de voormalige gereformeerde kerk in Westeremden, waar Schudde met zijn gezin woont, beschadigd. Het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) wil de schades voor 10.000 euro vergoeden. Daar is Schudde het niet mee eens. Hij wil 15.000 euro vergoeding van het schadeloket. En bovenal: duurzaam herstel van de scheuren in zijn huis.

In zijn schadeprocedure zijn talloze fouten gemaakt, erkent de rechter. Zonder advocaat doet Schudde zijn verhaal voor de bestuursrechter. Vastberaden, kalm, maar ook boos. ,,Het is een gokkast geworden in Groningen. Je doet je best om er op een redelijke manier uit te komen met het IMG en het lukt gewoon niet. Je hebt als Groninger een dagtaak aan deze overheid. Daarom heb ik uiteindelijk het besluit genomen om te procederen. Het gaat niet om het geld, het gaat steeds meer om het gevecht dat je als burger moet voeren met de overheid.’’

Dan gebeurt er iets aparts: de bestuursrechter stelt het instituut voor in te gaan op het verzoek van Schudde om te schikken. Na een belletje met vertegenwoordigers van het IMG op de gang geeft advocaat Katrien Winterink van advocatenkantoor Pels Rijcken uit Den Haag groen licht. Het is akkoord. Schudde krijgt de 15.000 euro schadevergoeding die hij in zijn eerste zienswijze al voorstelde. Er was alleen wel een gang naar de rechter voor nodig.

Het besluit om te schikken is uitzonderlijk. Het schadeloket wint namelijk bijna alle zaken bij de bestuursrechter. ,,Het algemene beeld is dat de rechter in tal van vonnissen heeft bevestigd dat de door het IMG gehanteerde procedures juridisch juist zijn en juist worden uitgevoerd. Hetzelfde geldt voor de inhoudelijke beoordeling van de schade en de calculatie ervan’’, zegt Jouke Schaafsma van het instituut daarover. Het IMG is sinds 1 juli 2020 verantwoordelijk voor het afhandelen van alle schades die zijn veroorzaakt door aardbevingen, en bodemdaling- en stijging.

Dagblad van het Noorden volgde de afgelopen maanden talloze zaken van inwoners van Groningen tegen het IMG. Juist ook omdat er signalen waren dat de gang naar de bestuursrechter vrijwel kansloos zou zijn. Juist omdat bij die rechter het overheidsorgaan - het Instituut Mijnbouwschade Groningen in dit geval – mag afgaan op de bevindingen van de deskundigen als hun rapportage niet onbegrijpelijk is. En dan kan het een lastig verhaal worden voor de Groningers, klinkt het.

Het merendeel van de mensen die hun zaak voor liet komen trok inderdaad aan het kortste eind. Cijfers, opgevraagd bij het IMG, bevestigen dat beeld. Tot en met 1 februari zijn er volgens het instituut 289 zaken binnengekomen van Groningers die naar de rechter wilden stappen. Dit omdat zij het niet eens zijn met de afhandeling van hun fysieke schade. Een groot deel (148) is volgens Schaafsma alsnog afgedaan. 49 inwoners van Groningen hebben uiteindelijk hun zaak weer ingetrokken. De 99 zaken die wel voor de Groningse bestuursrechter zijn gekomen vielen in meer dan de helft (57 procent) ongunstig uit voor de inwoner: de rechter verklaarde in 56 zaken het beroep ongegrond. Twintig bezwaarmakers werden daarnaast niet-ontvankelijk verklaard. In 23 gevallen werd de zaak ‘deels gegrond’ verklaard.

Dat het lastig is om een zaak tegen het schadeloket te winnen, merkt ook senior-jurist Monique Molema van juridische dienstverlener DAS. Ze staat zelf veel gedupeerden uit Groningen bij die procederen tegen het IMG. Tot eind vorig jaar zag Molema dat gedupeerden de ene na de andere zaak verloren van het Schadeloket. Het kentert wel. De DAS-jurist ziet de laatste twee maanden dat er steeds vaker gedeeltelijk iets wordt toegewezen. ,,Ik hoop dat deze trend zich voortzet.”

Het is volgens haar jammer dat er voor is gekozen om de beoordeling van deze civiele zaken neer te leggen bij de bestuursrechter. ,,Die hanteert in beginsel verschillende uitgangspunten dan een civiele rechter.” Het argument dat het voor de burger aantrekkelijk is dat er bij het bestuursrecht geen verplichting is om een advocaat in de arm te nemen, noemt ze lastig. ,,Het is echt verstandiger om je bij te laten staan door een jurist en deskundige.”

Het voelt alsof ze opnieuw examen moet doen. De vrouw en haar man zitten gespannen in de rechtszaal. Beiden werken bij het IMG, maar vandaag, het is maandag 11 oktober, staan ze lijnrecht tegenover hun werkgever. ,,Ik merk dat ik het enorm spannend vind. Het is lastig om de rol gescheiden te houden, want ik heb een eed afgelegd. Om zorgvuldig te zijn. En onafhankelijk. Maar nu zit ik hier ook als aanvrager.”

De vrouw vertelt de rechter dat ze had gedacht dat je als aanvrager altijd eerlijk wordt behandeld. En dan, na een korte stilte, zachtjes: ,,Ik weet niet echt of het wel zo is.” De rechter knikt begripvol. Hij snapt dat de vrouw zich niet vrijuit durft te uiten.

Het IMG-echtpaar heeft ook schade aan het huis. Maar dat dat is veroorzaakt door de gaswinning is afgewezen door de deskundigen van het mijnbouwinstituut. Zonder dat er ook maar een deskundige over de vloer kwam werden tal van oorzaken genoemd: de droge zomer van 2018. Ongelijkmatige zetting. De lage grondwaterstand. Wat het in ieder geval niet is volgens het IMG: schade door mijnbouwactiviteiten. ,,Zonder enig onderzoek”, herhaalt de vrouw vol ongeloof. Door de aanwezigheid van de krant is ze voorzichtig. Weegt haar woorden. En zegt dan toch: ,,Het bewijsvermoeden is een lege huls geworden.”

De bestuursrechter is kritisch vandaag. Het deskundigenrapport is niet ondertekend door de deskundige zelf, maar door een medewerker. Een vergissing, zegt de deskundige. Onacceptabel, erkent advocaat Thijs Franssen van advocatenkantoor Pels Rijcken uit Den Haag dat is ingehuurd door IMG. De rechter: ,,Ik zie dit vaker gebeuren.”

Terwijl er veel gewicht wordt gehangen aan de deskundigenrapporten die namens IMG worden gemaakt. Te veel, zeggen critici. Ook de jurist van het echtpaar stipt het vandaag aan. ,,Deskundigen van het instituut motiveren niet duidelijk waarom een schade is ontstaan.” Maar omdat een bestuursrechter slechts kijkt of het IMG, in alle redelijkheid, zijn best heeft gedaan om tot een besluit te komen (lees: een deskundigenrapport kan overhandigen) kan de rechter niet anders dan IMG gelijk geven. Een weeffout, klinkt het veelvuldig.

Dat de zaken van burgers tegen het IMG onder het bestuursrecht en niet het civiel recht vallen, heeft te maken met de status van het schadeloket als zelfstandig bestuursorgaan. In het bestuursrecht staan besluiten van de overheid centraal. Als burgers het oneens zijn met een beslissing van een bestuursorgaan en bezwaar hebben gemaakt, kunnen ze als het bezwaar is afgewezen een beroep instellen bij de bestuursrechter.

Doordat het IMG een zelfstandig bestuursorgaan is, wordt het vertegenwoordigd door advocatenkantoor Pels Rijcken. Dit kantoor uit Den Haag behoort tot de top van Nederland. Het levert ook de landsadvocaat, die de Staat vertegenwoordigt in rechtszaken. Burgers die een beroep instellen bij de bestuursrechter zijn niet verplicht om een jurist in te schakelen. Daardoor is de bestuursrechter laagdrempelig, maar zo kan het ook gebeuren dat een inwoner van Groningen tegenover een van ‘s lands beste advocaten staat.

En dat is niet te doen, merkt ook advocaat Sander van Gent van De Haan Advocaten. Hij ziet een ongelijke strijd in de rechtbank. ,,Het IMG lijkt over oneindige middelen te beschikken. Als je tegenover een advocaat van Pels Rijcken met een deskundige staat, kan je daar in je eentje weinig aan doen. Zelfs als je wordt bijgestaan door een advocaat, is het al lastig.’’

Hij ziet dat het schadeloket alles uit de kast trekt. ,,Het IMG heeft soms wel drie of vier deskundigen voor een zaak bij de rechter. Die ziet dan vier deskundigen die een evident andere oorzaak van de schade hebben. Dan kan ik mij voorstellen dat je als rechter snel geneigd bent om dat te volgen.”

,,Bent u langsgegaan bij de mensen? Om zelf te kijken?” De rechter kijkt de deskundige, die is ingevlogen door het IMG, strak aan. De man schuift wat heen en weer op de stoel. Hij is de zaakbegeleider namens het IMG in de casus van het echtpaar dat ook bij het mijnbouwinstituut werkt. ,,Nee, ik ben niet langs geweest.”

De vrouw van het IMG-stel schudt het hoofd. Al drie jaar lang is zij in de weer met de schadeafhandeling. Het maakt haar verdrietig en boos. Haar stem trilt als ze vragen van de rechter moet beantwoorden. De IMG-medewerker vertelt dat het geld regeert. Dat het IMG de beste advocaten erop zet en de organisatie er helemaal op is ingericht. De afdeling juridische zaken bestaat uit zeker vierhonderd mensen, klinkt het. En toch: zij en haar man werken er met plezier. Ze wil zelf het goede doen voor de gedupeerde Groningers. Maar nu zit ze aan de andere kant van de tafel. ,,Het is lastig”, zegt ze.

De IMG-deskundige vertelt dat hij niet langs is gegaan, maar dat hij zich wel heeft verdiept in de ‘totale constructie en de grondsamenstelling’. Aardbevingsschade is volgens hem uitgesloten.

Elke dag krijgt advocaat Jewan de Goede een telefoontje van een inwoner van Groningen. Of hij iemand kan bijstaan in een zaak tegen het IMG. De laatste twee jaar bestaat zijn werk grotendeels uit het bijstaan van gedupeerden in zaken tegen het instituut. Hij ziet dat gedupeerden met lege handen in de rechtbank staan.

,,Het is ontzettend moeilijk om het inhoudelijk oordeel van IMG te weerleggen. Dat kan niet zonder een eigen schade-expert, maar er zijn vrijwel geen experts die niet gelinkt zijn aan het IMG. En zonder advocaat ben je als gedupeerde kansloos. Het kost mij al de grootste moeite om weerstand te bieden tegen de advocaten van Pels Rijcken.’’

Het frustreert De Goede mateloos dat hij in al zijn zaken altijd op de elfde dag voor de zitting – de uiterste termijn – het verweerschrift van het IMG krijgt. ,,Dat is zo zestig pagina’s. Dat moet ik lezen, met de cliënt bespreken, met de schade-expert doornemen. Het is niet te doen. Ik denk dat het een van de beleidsdoelen van het IMG is: laten we maar zo moeilijk mogelijk doen, dan denken mensen wel drie keer na voor ze in bezwaar of beroep gaan.’’

Advocaat Sander van Gent heeft in de twee jaar dat hij zaken voert namens inwoners van Groningen tegen het schadeloket nog bijna geen zaak gewonnen. ,,Het klinkt heel mooi, de omgekeerde bewijslast. Maar het gevolg is wel dat als een deskundige meent dat er geen schade is en je het daar niet mee eens bent, je zelf aan zet bent. Dan moet je argumenten geven waarom het aardbevingsschade is. De omgekeerde bewijslast vervalt dan in een keer.’’

Zo hoorde Dagblad van het Noorden tijdens meerdere zaken dat deskundigen van de bureaus die namens het IMG de aardbevingsschade controleren andere oorzaken voor de schade aanwijzen. Een te lage grondwaterstand, zettingsschade, slecht of achterstallig onderhoud of thermische werking werden vaak genoemd.

Dat het voor inwoners van Groningen lastig is bij de bestuursrechter, ziet ook de Nationale Ombudsman. In zijn recente rapport Verscheurd vertrouwen constateert Reinier van Zutphen dat schaderapporten en versterkingsadviezen complex zijn en specialistische kennis vragen. Bewoners uit het bevingsgebied vinden bezwaarprocedures intimiderend en juridische bijstand is vaak niet te betalen. Ook kunnen bewoners vaak niet terugvallen op sociale advocatuur of een rechtsbijstandverzekering afsluiten.

De Nationale Ombudsman ontving meerdere signalen dat bewoners niet in beroep kunnen of durven gaan. Ze zijn bang dat het hierdoor alleen maar lastiger wordt om een mogelijke oplossing te vinden. Veel bewoners zijn daarnaast niet (meer) zelfredzaam: ze hebben niet langer de kracht of mogelijkheden om zich te verweren. De overheid daarentegen heeft genoeg middelen, tijd en menskracht om te procederen.

Bij het IMG lijkt rechtmatigheid en het naleven van de juridische procedures centraal te staan, schrijft de Ombudsman. Het doet geen recht aan de bewoners. Medewerkers zijn betrokken, maar zitten vast in de procedures die hun organisatie bedacht heeft. Oorspronkelijk was het uitgangspunt dat bewoners niet meer te maken kregen met de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), maar met de overheid. Die zou betrouwbaar, coulant en oplossingsgericht werken. Dit heeft voor meerdere bewoners anders uitgepakt, schrijft Van Zutphen.

Bij rechtsbijstandverlener Univé Rechtshulp, waar gemiddeld drie aanvragen in de week voor rechtsbijstand in een zaak tegen het IMG binnenkomen, beraden juristen zich op een nieuwe werkwijze in de zaken tegen het schadeloket. Ook de verzekeraar heeft nog geen zaak tegen het IMG gewonnen.

,,We vragen nu een expertiserapport op met de opdracht om een oordeel over de schade te geven. We moeten die opdracht misschien wel anders formuleren en de expert vragen om het rapport van het IMG op onjuistheden te beoordelen. Een rechter gaat mee in het rapport van het IMG als er geen overduidelijke fout in zit. Het neerleggen van een eigen rapportage is niet voldoende’’, zegt Jennifer Nicolaas van Univé Rechtshulp.

Ook Niels de Boer, senior jurist bij Univé Rechtshulp, twijfelt aan het bewijsvermoeden. ,,Nu constateren we dat de bestuursrechter alle zaken afwijst en meegaat met wat de deskundigen van het IMG zeggen. Daardoor is het de vraag of het bewijsvermoeden dat is vastgelegd in de wet nog wel op die manier wordt toegepast en uitgelegd bij de bestuursrechter.’’