Dat 'te zwakke' Staghouwer een keer zou vertrekken zat er in, maar het moment komt onverwacht

Al bij zijn aantreden in januari gingen de wenkbrauwen omhoog in Groningen, want als gedeputeerde voor de ChristenUnie was de oud bakkerij-ondernemer uit het Westerkwartier al niet als de meest krachtige bestuurder overgekomen. Staghouwer had al onder vuur gelegen vanwege het ‘briefje op bestelling van het ministerie’ over de aardgaswinning en was betrokken bij een omstreden gronddeal.

Maar Staghouwer was vereerd dat hij door Gert-Jan Segers gevraagd was en leek vol energie in Den Haag aan de slag te gaan. Alleen kreeg hij meteen in april bij het eerste het beste debat over stikstof al een dikke onvoldoende van de Tweede Kamer. Minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal, eigenlijk in rang een stapje beneden hem, verdedigde de stikstofplannen in de Kamercommissie met verve en kreeg een meerderheid van de Kamer mee. Maar Staghouwer kwam met een zwak verhaal, vonden ook de coalitiepartijen VVD, CDA en D66.

Terwijl Van der Wal de minister was die de harde boodschap aan de boeren moest verkopen, dat de stikstofuitstoot naar beneden moet, was Staghouwer degene die met de mooie plannen zou komen over waar de Nederlandse landbouw dan wél heen zou gaan. Die plannen kwamen er alleen niet, en toen ze kwamen waren ze onvoldoende.

Eerst stelde Staghouwer dat hij nog aan het studeren was op de plannen. Vervolgens kwam hij tegelijk met het uitbrengen van de stikstofkaart in juni met een uitgebreide brief over dat ‘perspectief’. Het was alleen veel te vaag, reageerde een ruime meerderheid van de Kamer.

Tegenover het drastisch krimpen van de veestapel opperde hij een vaag plan over ‘kringlooplandbouw’ en er zou een ‘eiwittranstitie’ komen; dus eiwitrijke plantenteelt in de plaats van vlees. Tegelijk stelde hij dat hij niemand zijn gehaktbal wilde afpakken. Erg concreet werden zijn plannen niet.

Bij het grote stikstofdebat voor de zomer maakte hij een zwakke indruk in de Kamer. Hij had zijn antwoorden niet klaar en zat te rommelen met zijn papieren. Hij kreeg in de woorden van Kamerleden een ‘gele kaart’. Staghouwer moest beloven nog voor Prinsjesdag met een nieuwe brief te komen waarin hij dan wel duidelijk zou maken wat het perspectief wordt voor de boeren.

In de boerenprotesten die volgden kreeg hij het zwaar te verduren en werd hij ook net als Van der Wal persoonlijk bedreigd door actievoerders. Staghouwer probeerde wel in gesprek te blijven met boeren, maar de landbouworganisaties weigerden meerdere malen met hem te praten. Tijdens een Kamerdebat over de visserij, die óók moet krimpen, droeg hij een rode boerenzakdoek om zijn pols, om zijn solidariteit met de boeren te laten zien. Dat werd niet door iedereen begrepen.

Toch waren er weinig tekenen dat hij juist nu de handdoek in de ring zou gooien. Maandagochtend maakte hij ineens bekend dat zijn perspectief-brief er niet voor Prinsjesdag gaat komen maar pas nadat Johan Remkes met zijn rapport is gekomen. Mogelijk is dat hem zwaar aangerekend door de coalitiepartijen.

Mogelijk ook is het mislukken van zijn Brusselse lobby voor de mestregels hem fataal geworden. Naast de stikstofregels is er nog een hoofdpijndossier voor de veeteelt: de zogeheten derogatie. Nederland heeft tot nu toe een uitzondering op de Brusselse regels en mag meer mest uitrijden over het land. Staghouwer stak veel energie in gesprekken in Brussel om die uitzondering in stand te houden. Maar maandag liet hij de Kamer weten dat dat mislukt was.

In landbouwmedia wordt daarnaast gesuggereerd dat er problemen binnen het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit zijn. Een deel van de ambtenaren daar schijnt er niet voor de volle 100 procent van overtuigd te zijn dat de derogatie en stikstofregels werkelijk zo uitgevoerd moeten als besloten. Staghouwer zou op het ministerie zelf niet serieus genoeg genomen worden.

Het vertrek moet hem als gezagsgetrouwe ChristenUnie-bestuurder heel zwaar vallen. Hij toonde zich als iemand die zijn taak uiterst serieus neemt en voelde zich geroepen. Waarom hij uiteindelijk toch heeft besloten dat hij niet opgewassen is tegen de taak op het ministerie, daar wilde hij maandagavond geen vragen over beantwoorden.