De bajes van Ter Apel is al twintig jaar een grote werkgever in het dorp. Foto archief Boudewijn Benting Boudewijn Benting
De Penitentiaire Inrichting in Ter Apel, de enige gevangenis in de provincie Groningen, bestaat twintig jaar. Haar komst was vanwege de arbeidsplaatsen een geschenk uit de hemel voor het grensdorp. Dat economisch belang is nog altijd immens: in de bajes werken bijna driehonderd mensen.
De gevangenis in Ter Apel werd twintig jaar geleden in gebruik genomen. Dat gebeurde in de misschien wel meest duistere periode uit de geschiedenis van het grensdorp.
De oorzaak van die duisternis? Het Navo-depot, aan de rand van het dorp, was gesloten omdat de Koude Oorlog voorbij was. Tot overmaat van ramp had ook de vestiging van de spellenfabriek van Hasbro de deuren gesloten. In totaal gingen zo bijna vierhonderd arbeidsplaatsen verloren en steeg het werkloosheidspercentage in het dorp enorm.
PI Ter Apel heeft een capaciteit voor 434 gedetineerden en fungeert als VRIS-inrichting. VRIS staat voor vreemdelingen in strafrecht. De personen die in Ter Apel in detentie zitten, hebben een strafbaar feit gepleegd, waarvoor ze door de rechter veroordeeld zijn en verblijven illegaal in Nederland (of zijn na hun misdrijf ongewenst verklaard). In samenwerking met de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) worden de vreemdelingen tijdens de detentie voorbereid op een terugkeer naar hun land van herkomst. Tekst: dji.nl - Foto: Huisman Media Huisman Media
De bestuurders van de gemeente Vlagtwedde, burgemeester Herman Euverink voorop, trokken over deze sociaaleconomische ramp aan de bel in Den Haag. Ze hamerden op de noodzaak nieuwe werkgelegenheid in Ter Apel te creëren.
Hun inspanningen hadden het gewenste resultaat. Eerst werd een nieuw asielcentrum in Ter Apel geopend en enige tijd later, in 1998, kreeg het dorp een Penitentiaire Inrichting (PI). De bajes kwam naast het asielcentrum te staan, op de plek van het voormalige Navo-depot.
Marcel Ottens herinnert zich de komst van de gevangenis nog als de dag van gisteren. Hij woonde in Ter Apel en was niet getroffen door de golf aan ontslagen. ,,Ik had een baan, maar veel anderen hadden geen werk. De komst van de gevangenis, met daarin 384 cellen, was dus heel welkom. Ze hadden driehonderd mensen nodig en ik heb ook gesolliciteerd.’’
Hij werd aangenomen en kreeg veel oud-werknemers van het Navo-depot als collega. Zij allen hadden in de eerste jaren te maken met zogenoemde bestuursrechterlijke vreemdelingen als gedetineerden. Daarbij ging het om personen die ongewenst in Nederland verbleven. Door hen op te sluiten, bleven ze beschikbaar voor uitzetting en werd voorkomen dat ze in de illegaliteit belandden.
Later veranderde de ‘doelgroep’ en werden er Nederlanders opgesloten. De stad Groningen had in die tijd ook nog een Huis van Bewaring. Dat werd gesloten, maar ‘Ter Apel’ bleef bestaan en leek heel lang een zekerheidje. Totdat de bajes in de herfst van 2012 het slachtoffer dreigde te worden van Haagse bezuinigingsplannen op het gevangeniswezen.
In de tijd van de dreigende sluiting sprak toenmalig staatssecretaris Fred Teeven in de PI met Karin Kuipers, destijds or-voorzitter. Foto archief Boudewijn Benting Boudewijn Benting
Inwoners van Ter Apel, gemeentebestuurders en personeelsleden van de bajes kwamen in het geweer. Er werd actiegevoerd voor de deur van de gevangenis en druk gelobbyd op het Binnenhof. ,,Ik zat daar bovenop, ik zat toen in de ondernemingsraad’’, vertelt Ottens. ,,De opluchting was enorm toen onze gevangenis openbleef.’’
Wel veranderde de doelgroep opnieuw. De bajes in Ter Apel werd de enige in Nederland die Vreemdelingen in Strafrecht, VRIS’ers, ging herbergen. Daarbij gaat het om illegale vreemdelingen die een misdrijf hebben gepleegd en daarvoor zijn veroordeeld. Ze zitten in Ter Apel hun straf uit.
Die VRIS’ers bezetten momenteel, in het twintigste jaar van de gevangenis, nog altijd de cellen. Marcel Ottens heeft geregeld contact met hen, want hij verdient er nog steeds zijn brood.
,,Vorig jaar was er opnieuw onzekerheid, maar in het regeringsakkoord staat dat bij mogelijke sluitingen gevangenissen buiten de Randstad zo veel mogelijk worden ontzien.’’
Met die wetenschap hopen Ottens en de bijna driehonderd andere personeelsleden hun arbeid in de bajes nog lang te blijven verrichten. Ze hopen ook hun ‘schone lei’ te houden: in die twintig jaar wist nog nooit iemand uit de PI te ontsnappen.
