Vorige zomer sliepen honderden asielzoekers buiten voor het aanmeldcentrum in Ter Apel. Omdat structurele oplossingen uitblijven, wordt gevreesd voor een nieuwe asielcrisis dit jaar. Foto: ANP/Vincent Jannink
Alarmerende berichten over de verwachte aantallen asielzoekers. Acuut opgetuigde nachtopvang voor Ter Apel in nota bene Breda. Breekt de nieuwe opvangcrisis nu al uit? Vijf vragen over de stand van zaken.
Is Ter Apel echt nu alweer vol?
Op dit moment verblijven in Ter Apel 1900 asielzoekers, er is plek voor maximaal 2000. De spanning in het aanmeldcentrum is terug. Dat heeft te maken met de instroom die in het voorjaar altijd toeneemt (in de eerste maanden van het jaar gemiddeld 700 aanvragen per week, nu oplopend tot 800-900) en met tijdelijke opvanglocaties die sluiten.
,,We wisten dat april een moeilijke maand zou worden”, zegt Anneloes Geerts van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Oorspronkelijk was crisisnoodopvang van gemeenten gepland tot april. Op veel locaties is dat verlengd, maar dat lukte niet overal. ,,Locaties sluiten, andere gaan weer open. Je moet het net op elkaar laten aansluiten. Dat is spannend.”
Omdat niet zeker is of dat de komende tijd daadwerkelijk lukt, heeft het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in allerijl een evenementenhal in Breda ingericht als nachtopvang voor mensen voor wie geen plek is in Ter Apel. ,,Het gaat om tijdelijke opvang voor wie de aanmeldprocedure nog moet doorlopen”, zegt COA-woordvoerder Inge Freriksen. ,,Als ze terecht kunnen bij IND en vreemdelingenpolitie gaan ze terug naar Ter Apel.” Een busrit van 250 kilometer voor een nachtje slapen: het tekent hoe het COA alles maar moet aangrijpen wat beschikbaar is.
Hoe lang duurt het nog voordat de eerste asielzoekers buiten slapen?
,,We doen er alles aan om dat te voorkomen”, aldus het COA. Staatssecretaris Eric van der Burg zei vorige week dat er tot in juni voldoende opvang is. ,,Dat is nog steeds de verwachting”, zegt zijn woordvoerder Geerts. ,,Het lijkt erop dat we het redden, maar tegenslagen of verrassingen kunnen we niet aan. We hebben geen buffer.”
Garanties zijn er dus niet. Met de nachtopvang in Breda en de nieuwe tijdelijke opvanglocatie met 1200 bedden in Nijmegen die half april opent, verwacht het COA buitenslapers in Ter Apel voorlopig te kunnen voorkomen. De bij de NOS uitlekte prognose dat er dit jaar niet 50.000 maar misschien wel 76.000 asielzoekers naar Nederland komen, belooft niet veel goeds.
Waarom worden er opeens zoveel meer asielzoekers verwacht voor 2023?
Daar geven COA en ministerie geen antwoord op. De cijfers waar de NOS woensdag mee kwam zijn, gezien de penibele staat van de asielopvang, zorgwekkend. Geen 50.000 asielzoekers, maar tussen de 67.000 en 76.000. Het gaat om uitgelekte prognoses van het ministerie die nog niet bekend gemaakt zijn. Daarom willen instanties niet officieel reageren.
In het algemeen wordt de toename van het aantal asielzoekers veroorzaakt door internationale ontwikkelingen. Oorlog, politieke onderdrukking, armoede, klimaatverandering en natuurrampen zoals recent de aardbeving in Turkije en Syrië maken dat mensen op de vlucht slaan. In 2022 werd de stijging van de asielinstroom in Europa nog vooral verklaard door een inhaalslag na de coronajaren, inmiddels is duidelijk dat de groei doorzet.
Nederland heeft daar nog geen antwoord op.
Is er na de asielcrisis van vorig jaar dan niets veranderd?
Nee, nauwelijks. De asielopvang hangt nog steeds van noodverbanden aan elkaar. Asielzoekers verblijven veel te lang op locaties die daar niet geschikt voor zijn. Als ze maar een dak boven hun hoofd hebben, is het belangrijkste criterium - en zelfs dat hangt aan een zijden draad.
Ook van het beperken van de instroom van asielzoekers, waar Rutte zich persoonlijk voor zou inzetten, komt voorlopig niets terecht. De enige concrete maatregel op dat gebied, de uitstel van gezinshereniging, werd teruggefloten door de rechter.
De politiek is zo verdeeld over het dossier dat zelfs de spreidingswet die de asielopvang eerlijk over de gemeenten moet verdelen niet van de grond komt, terwijl veiligheidsregio’s en de gemeenten daar zelf om hebben gevraagd. Afgelopen zomer beloofde de staatssecretaris dat de wet op 1 januari 2023 in zou kunnen gaan, pas eind maart stuurde hij hem naar de Tweede Kamer. Als de wet in de nieuwe politieke werkelijkheid (de BBB is tegen en ook de Eerste Kamer moet akkoord gaan) al wordt aangenomen, zal hij waarschijnlijk niet voor 2024 ingaan.
Draait Ter Apel er weer voor op als het misgaat?
Ja. Omdat daar nog steeds het enige aanmeldcentrum is, gaan alle asielzoekers daar naartoe. Als nieuwkomers na de aanmeldprocedure nergens terecht kunnen, slapen ze op straat in Ter Apel – en niet in de gemeentes die weigeren mee te werken aan asielopvang. Daarom is de spreidingswet, waarin ook het openen van extra aanmeldcentra is opgenomen, zo belangrijk voor Westerwolde.
De gemeenteraad van Westerwolde kondigde vorige maand al aan bereid te zijn om bij de rechter sluiting van het asielcentrum af te dwingen als er geen garanties van het COA en de staatssecretaris komen. De raad wil zekerheid dat het azc niet weer overvol raakt, en eindelijk serieuze maatregelen tegen overlast van een kleine groep veiligelanders die al jaren speelt.
Met de patstelling in de politiek en de grote hoeveelheid asielzoekers die dit jaar worden verwacht, lijken die garanties alleen maar verder uit zicht te raken.
