Noodopvang Expo Assen is kruitvat dat elk moment kan ontploffen. 'Er komt een moment dat ik barst en gewelddadig word'

Een volwassen man is hij. Thuis in Jemen had hij een goede baan, een huis. In de Expo Assen voelt hij zich behandeld als een kleuter. Als hij in de ogen van COA-medewerkers zijn kamer – niets meer dan een hokje met vier bedden erin – niet netjes opruimt, dan krijgt hij een boete op zijn toelage.

„We zouden God op onze blote knieën moeten danken”, zegt de bewoner van de noodopvang vlakbij het TT Circuit. „Dat zeggen ze tegen ons als we protesteren tegen de slechte omstandigheden en uitzichtloosheid hier. Tja, wat kun je dan nog?”

In Expo Assen, van oorsprong een evenementenlocatie, worden sinds november 2021 in totaal vijfhonderd asielzoekers opgevangen, om het drukke aanmeldcentrum in Ter Apel te ontlasten.De afgelopen maanden laten de bewoners van de hal steeds meer van zich horen. Er waren al verschillende protesten en onlangs werd een demonstratie van een grote groep bewoners, gepland tijdens een concert van het Noord Nederlands Orkest, door het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) met veel moeite voorkomen.

„Als het COA in de gaten krijgt dat we een protest organiseren, worden we onder druk gezet”, zegt een van de mannen die volop meedeed aan de voorbereidingen op het protest. „De persoon die volgens het COA de leider van onze opstand was, werd bedreigd. Ze zeiden dat hij op een zwarte lijst zou komen te staan, wat dat ook moge betekenen. Keer op keer zochten ze hem op. De man heeft een hoge bloeddruk en het werd hem te veel. Hij is voor onze ogen flauwgevallen. Om er voor onze vriend te zijn, hebben we besloten het protest te staken. Zijn gezondheid vonden we belangrijker.”

Sommige bewoners leven al meer dan een half jaar in de Expo, een grote zwarte doos zonder ramen of enige vorm van huiselijke sfeer. Ze slapen met z’n vieren in een hokje, opgetrokken uit dunne wandjes. Een plafond ontbreekt, dus hoe ze ook proberen, niets lukt om zich af te sluiten van het lawaai van de vijfhonderd andere bewoners van de hal. Privacy kun je vergeten, en als ze na een hele nacht van onrust eindelijk de slaap vatten, maken felle tl-lampen hen ‘s ochtends genadeloos wakker.

Nee, Expo Assen is absoluut niet geschikt voor het huisvesten van mensen, vinden de bewoners. Zeker niet als je er maanden langer dan gedacht, en in complete onzekerheid over je eigen lot, moet verblijven. De uitzichtloze situatie, de irritaties, ruzies en geweldsincidenten zorgen ervoor dat de Expo een kruitvat is van emoties. En volgens de mensen die in dat kruitvat wonen, kan het zomaar zijn dat dit vat binnenkort ontploft. Het broeit in Assen.

„Mensen maken om de stomste dingen ruzie”, zegt een man uit Jemen van rond de 30 jaar oud. Hij wil, net als alle anderen, anoniem blijven, uit angst dat zijn relaas nadelige gevolgen heeft voor zijn asielprocedure. „Het komt allemaal door de stress. Slaapgebrek en de uitzichtloosheid van het bestaan hier zorgen ervoor dat zelfs de kleinste irritaties uitmonden in grote gevechten. ‘s Nachts wordt er met eieren gegooid, of melk. Soms zelfs glas.”

Vluchtelingenwerk Nederland noemde de Expo Assen nog niet zo lang geleden ‘één van de slechtste van Nederland’. Bedoeling is dat asielzoekers na maximaal drie maanden in een noodopvanglocatie doorstromen naar een regulier azc. De praktijk blijkt weerbarstiger: de doorstroomprocedure in Nederland zit op slot. Velen zitten al meer dan een half jaar in de noodopvang in Assen, maar hebben nog steeds geen enkel uitzicht op een gesprek bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

„De hele manier waarop het hier gaat, maakt iets in je los”, zegt de man uit Jemen. „Ik haat deze plek, ik trek het niet meer. Ik probeer kalm te blijven, maar ik weet van mijzelf dat ik dit niet heel lang meer ga volhouden. Er komt een moment dat ook ik barst en gewelddadig word.”

In principe krijgen asielzoekers een burgerservicenummer als ze zes maanden in Nederland zijn. Door achterstanden in de procedure lukt dat lang niet altijd. Verschillende asielzoekers in Assen laten weten al werk te hebben gevonden, maar zij mogen niet aan de slag omdat ze hun nummer nog niet hebben. De frustratie daarover hoopt zich op.

„Ik ben gewend om fulltime te werken”, zegt een asielzoeker met een universitair diploma op zak. „Maar we mogen niets. Geef ons een bsn-nummer, laat ons werken en een bijdrage leveren. Wij willen en kunnen wat betekenen voor Nederland.”

Door de verveling hebben de mannen alle tijd om hun eigen misère te overdenken. En die van hun familie in het door oorlog verscheurde thuisland. Veel vluchtelingen in de Expo zijn er mentaal slecht aan toe, zeggen ze. Dat gevoel wordt volgens hen versterkt door de houding van het COA. Volgens de asielzoekers worden mannen geronseld, die worden ingezet om de stemming te peilen en te weten te komen wat er zoal speelt binnen de muren. Zo kan sneller de angel uit een precaire situatie of een protestvoorbereiding gehaald worden. Waar of niet, alleen al het idee versterkt het wantrouwen van de asielzoekers. In elkaar, in het COA, in Nederland.

Volgens de man uit Jemen is het gevaarlijke juist dat agressie loont. „Een week of vier geleden nog verbleef hier een man die dreigde mensen neer te steken. Hij zocht voortdurend ruzie. Om erger te voorkomen, stuurden ze hem daarom maar weg. Hij ging naar Utrecht, een van de beste plekken in Nederland. Daar gaat de procedure veel sneller. Dat zet ons aan het denken natuurlijk.”

De willekeur in de procedure is voor velen het meest frustrerend. De een komt binnen en wordt heel snel geholpen, de ander moet maanden wachten.

„In het westen van Nederland gaan procedures veel sneller”, zegt Yljo van Donselaar van hulporganisatie MiGreat. Hij houdt nauw contact met groepen asielzoekers in de verschillende opvangcentra. „In het Noorden staan de kampen bekend om hun traagheid. Sommige vluchtelingen zijn al maanden aan het wachten op een gesprek met de IND en worden dan ingehaald door iemand die nog maar net aangekomen is. Dat is heel moeilijk voor ze.”

Van Donselaar is bezig om voor donderdag 30 maart een massaal protest te organiseren in Zwolle, waar het hoofdkantoor van de IND staat. „Op COA-locaties protesteren is heel lastig voor de vluchtelingen. Er wordt gezegd dat dit is toegedaan, maar ik weet uit eigen ervaring dat de werkelijkheid anders is.”

Met het protest wil MiGreat duidelijk maken dat de vluchtelingen recht hebben op werk en dat de willekeur moet verdwijnen uit de asielprocedure. „Mensen moeten weten waar ze aan toe zijn. Als dat lukt, is wonen in zo’n noodkamp een stuk draaglijker”, zegt Van Donselaar.

Het COA erkent dat de situatie ondanks recente verbeteringen (zoals het plaatsen van kookvoorzieningen) nog altijd niet optimaal is in de Expo Assen. „Het blijft een evenementenhal en noodopvang van mensen in zulke hallen is niet gewenst. Daar is iedereen het over eens”, zegt woordvoerder Alet Bouwmeester. „Het is eigenlijk niet de bedoeling om daar heel lang te verblijven, maar als er geen andere plekken zijn, ben je als COA gedwongen om dit soort alternatieven te gebruiken. We zijn al heel blij dat de gemeente Assen deze hal zo lang beschikbaar heeft gesteld.”

Dat mensen in het geweer komen tegen de leefomstandigheden, begrijpt Bouwmeester. „Protesteren kan, geen enkel probleem. We hebben alleen gevraagd om dat niet te doen tijdens een voorstelling van het Noord-Nederlands Orkest. De andere asielzoekers hebben namelijk enorm genoten van dit optreden, dat wilden we niet verpesten.”

De onrust bij sommige asielzoekers wijt het COA aan de asielprocedures. „Daar hebben wij totaal geen invloed op. Mensen krijgen niet altijd te horen wat ze willen bij de IND, dat doet wat met ze. Wij kunnen alleen een luisterend oor bieden en zorgen dat mensen het naar omstandigheden zo fijn mogelijk hebben. En daarbij delen we echt geen boetes uit als het niet nodig is.”

Dat slecht gedrag voordelig is voor je kansen op een snellere IND-procedure, is volgens Bouwmeester „absoluut niet waar”. Toch is een deel van de groep die betrokken was bij het afgelaste ‘concertprotest’ inmiddels overgeplaatst naar locaties in het westen van het land. „Na maanden van stilstand in Assen heb ik hier binnen een week een eerste en tweede gesprek gehad met de IND”, zegt een van hen. „Het is hier allemaal veel beter geregeld.”