Peter de Jong: ,,Kaas van alleen plantaardige producten is niet lekker te krijgen. De combinatie zuivel en plantaardig biedt de snelste en gemakkelijkste route in de voedseltransitie.” Foto: Marchje Andringa
De voedseltransitie naar plantaardig gaat minder snel dan verwacht. We willen aan de ene kant graag lekkere, betaalbare en gezonde voeding, maar we willen daarbij de duurzaamheid niet uit het oog verliezen. Dat geeft in het kort de spagaat weer waarin de voedseltransitie zich bevindt.
Aldus Peter de Jong, lector Duurzame Zuivel en Voedselverwerking aan hogeschool Van Hall Larenstein in Leeuwarden en progr1ammadirecteur van het onderzoeksprogramma Fascinating in Groningen.
We staan nog maar aan het begin van de voedseltransitie, stelt De Jong verder. Toch ziet hij mogelijkheden om de komende vijf tot tien jaar de voedseltransitie in een stroomversnelling te krijgen. Maar hoe?
De smaak en hoge prijzen
Wat is de reden dat de voedseltransitie minder snel gaat dan verwacht? Hoewel de plantaardige melkvervangers nog een redelijk, maar nog altijd klein aandeel van 4 tot 5 procent van de markt hebben weten te veroveren, stagneert met name de vraag naar vleesvervangers. Volgens De Jong heeft dit mede te maken met de smaak en te hoge prijzen.
Bovendien blijkt dat de vlees- en melkvervangers minder goed zijn voor de gezondheid. Ze bevatten minder nutriënten, zoals mineralen en eiwitten. Ook worden plantaardige eiwitten minder goed opgenomen in het lichaam dan dierlijke eiwitten, zoals die uit koemelk.
Andere eetgewoontes
Hoe kunnen we de voedseltransitie verder helpen? De Jong vindt dat de oplossing niet moet worden gezocht in melk- en vleesvervangers, maar in andere eetgewoontes. Op de korte termijn kan dit worden bereikt doordat de voedingsindustrie duurzame, smaakvolle en betaalbare hybride alternatieven op de markt weet te brengen, zoals hybride kaas, yoghurt en melk. ,,Wat zijn de consumenten gewend en hoe goed zijn we in staat om smaakvolle en betaalbare alternatieven te maken. Zo is bijvoorbeeld kaas van alleen plantaardige producten niet lekker te krijgen. De combinatie zuivel en plantaardig biedt de snelste en gemakkelijkste route in de voedseltransitie.”
Het voordeel van koemelk is dat het tot vijf keer meer aan nutriënten bevat dan de plantaardige alternatieven. En dierlijke eiwitten worden bovendien sneller en beter opgenomen in het menselijke lichaam. ,,En wij in Nederland zijn heel goed in het produceren van melk en daar moeten we ook gewoon mee doorgaan. Je zou als overheid de zuivelsector juist moeten stimuleren in plaats van verboden op te leggen. Je moet daar produceren waar het goed kan”, benadrukt De Jong.
Nadeel is dat koeien veel van het broeikasgas methaan uitstoten. Eén kilo methaan staat gelijk aan 28 kilo CO2. Verduurzaming van de zuivelsector is daarom nodig en daar wordt op het moment al druk aan gewerkt.
Hoe duurzamer produceren?
Het is daarbij niet correct om alleen naar de CO2 uitstoot van kilo’s koemelk te kijken, zo nuanceert De Jong. In koemelk zitten veel nutriënten. ,,Deze nutriënten zijn vooral belangrijk. Het is de eerste functie van voedsel om het lichaam goed te onderhouden. Koemelk is daar zeer geschikt voor.”
Hoe kun je koemelk duurzamer produceren? ,,Het is daarbij belangrijk om vooral naar de boer en zijn boerderij te kijken, want 80 procent van de uitstoot vindt plaats op de boerderij bij het produceren van melk en vlees.”
Er worden nu al belangrijke stappen gezet om met name de methaanuitstoot van koeien te verminderen, aldus De Jong. ,,Denk aan voedingsadditieven waardoor het metabolisme oftewel de vertering in de koe zo wordt aangepast dat de methaanuitstoot verminderd met tientallen procenten. Er valt hier een winst te behalen van zo’n 20 tot 30 procent.”
Kruidenrijk grasland
Verder wordt er gekeken naar de rol van kruidenrijk grasland op de methaanproductie. ,,Momenteel vindt bij Van Hall Larenstein onderzoek plaats naar het effect van bepaalde kruiden op de methaanuitstoot. Ook hier blijkt substantiële methaanreductie op te treden.”
De Jong ziet een grote rol weggelegd voor de coöperaties. ,,De zuivelketen is grotendeels georganiseerd via coöperaties. Zij kunnen en moeten regie nemen. Verder is belangrijk dat iedere speler in de keten geld kan blijven verdienen. Hier spelen supermarkten ook een rol. De overheid zou kunnen helpen door duurzaamheidsmaatregelen te belonen. Dit alles zou binnen vijf jaar kunnen worden geregeld. Ons leven ziet er niet veel anders uit, maar ik hoop dat de acceptie en realisme richting de zuivelketen is vergroot.”
Ondertussen moet het onderzoek naar goede plantaardige alternatieven doorgaan, benadrukt De Jong. Welke gewassen dragen het beste bij aan de gezondheid, welke plantaardige eiwitten worden het beste opgenomen? Hoe kunnen we de waarde van plantaardige gewassen vergroten, zoals dat de afgelopen honderd jaar bij melk- en zuivelproducten al is gebeurd?
Landbouw van de toekomst
Het onderzoeksprogramma Fascinating, waarvan De Jong programmadirecteur is, wil de aanjager van de Nederlandse agrofood transitie zijn. Bij Fascinating - wat een afkorting is van Food Agro Sustainable Circular Nature Technology in Groningen - doen ze onderzoek naar de landbouw van de toekomst.
Samen met boeren, bedrijven, kennisinstellingen en de gemeenschap wordt er bij Fascinating gewerkt aan een circulair systeem dat duurzaamheid, biodiversiteit, gezonde voeding en een verdienmodel voor de boeren met elkaar in balans brengt.
,,We kunnen wat dat betreft veel leren van melk”, aldus De Jong. ,,Uit één liter melk worden meerdere producten gemaakt, waardoor er meer geld uit één liter melk wordt gehaald. Er wordt vrijwel niets weggegooid. Zo levert wei tegenwoordig nog meer op dan kaas, terwijl dit in de jaren vijftig nog werd weggegooid. Zo moeten we ook de positie van plantaardig verder opbouwen. Zo is het streven om in 2030 nauwelijks meer iets verloren te laten gaan van plantaardige gewassen.”
De nadruk bij Fascinating ligt op vier pijlers: gezonde voeding, duurzame productie van plantaardige gewassen, duurzame verwerkingsprocessen en benutting van reststromen. ,,Bedrijven kunnen projecten bij ons aanmelden, die de circulaire landbouw ten goede komen. Met onze partners en kennisinstellingen worden deze projecten gefinancierd en ondersteund.”
AI managet boerderij
De kracht van Nederland daarbij ligt vooral in de aanwezigheid van kennis. Bedrijven als Agrifirm, FrieslandCampina, Avebe en Cosun met kennispartijen als NIZO, Wageningen Universiteit, andere universiteiten en hogescholenhebben een leidende rol in het onderzoek. ,,Waar de zuivel 100 jaar over deed, willen wij in vijf tot tien jaar realiseren. Dat kan met de kennisvoorsprong die we hebben.”
Ook Artificial Intelligence (AI) kan een rol spelen bij de verduurzaming, meent De Jong. ,,Denk daarbij aan de management binnen de boerderij. Wat is het beste voer? Hoe lang moeten koeien in de wei staan voor beste melkkwaliteit en –volume? Met AI kunnen bovendien gegevens gegenereerd worden over waterverbruik, energieverbruik, voerverbruik en melkgift per koe.”
In fabrieken wordt bij de verwerkingsprocessen al meer gebruik gemaakt van AI. ,,De eerste algoritmen zijn reeds ontwikkeld. Echter zie je dat de status van AI erg per bedrijf verschilt. Technisch is veel mogelijk. De vraag is hoe je het op een goede manier onderdeel laat zijn van je bedrijfsvoering.”
Verschuiving naar 50 procent
De maatschappelijke trend is dat we van 40 procent naar 60 procent plantaardige eiwit moeten. ,,Wellicht is een verschuiving naar 50 procent realistischer. En het is – in combinatie met de verduurzaming van de zuivelsector – ook gezonder en duurzamer”, zo besluit De Jong zijn verhaal over de voedseltransitie.
