Van het praalbed van Zyne Doorluchtige Hoogheid tot de trouwtraan van Máxima. Oranjefans krijgen in Nieuw-Dordrecht inkijkje in koninklijke kroost, troost en proost
Marianne Bakker met het pronkstuk van de nieuwe Oranjetentoonstelling een prentenboek met o.a. de rouwstoet van prins Willem IV. Foto: Jari Leijssenaar
De nieuwste tentoonstelling van Museum Collectie Brands moet bezoekers van Koningsdag 2024 verleiden tot een uitstapje naar Nieuw-Dordrecht. Daar krijgen ze dan een blik in het alledaagse lief en leed van een niet alledaagse familie.
Voor mensen dienu al staan te popelen vanwege het koninklijk bezoek aan Emmen, voor liefhebbers die op 27 april naar Drenthe komen voor het grote feest of voor volk dat juist daarna de gastgemeente van Koningsdag 2024 wil bekijken. De poel met potentiële nieuwe gasten voor Museum Collectie Brands is dankzij Koningsdag om de hoek groot, denken ze in Nieuw-Dordrecht.
Feest der herkenning
,,Oranjegezinde toeristen komen natuurlijk niet allemaal alleen om een paar uur langs de route te staan, de hotels zitten vol en mensen zullen meer van de omgeving willen zien. Daarvoor zijn ze straks bij ons aan het juiste adres’’, vertelt tentoonstellingsmaker Marianne Bakker (31), terwijl ze trots een aantal spullen uit de collectie met een koninklijk tintje toont. Die staan vanaf vrijdag uitgestald in de museumboerderij bij de speciale expositie: ‘Een koninklijk leven’.
,,Buiten unieke stukken zijn er ook veel herkenbare dingen te bewonderen. Zoals dit beschuitbakje van Verkade dat bij de geboorte van Beatrix aan basisschoolkinderen werd geschonken. Zoiets heeft in veel Nederlandse keukens gestaan’’, weet Bakker.
De almanakken van koningin Emma. Foto: Museum Collectie Brands
Naast een feest van herkenning moeten bezoekers zich ook vergapen aan aparte dingen, stelt de samensteller van de tentoonstelling terwijl ze voorzichtig de bubbeltjesfolie van twee almanakken pulkt. ,,Dit was een beetje de Google van die tijd. Er stond van alles in: van weervoorspelling tot verhalen’’. Het kroontjeswaarmerk en de inscriptie verraden een hoge vorige eigenaar eind negentiende eeuw: koningin Emma.
Heerlijke reep chocola
Met de combinatie van alledaagse dingen tot bijzonder memorabilia staat de nieuwste tentoonstelling in de traditie van oerverzamelaar Jans Brands, geestelijk vader en naamgever van het museum bij en in zijn ouderlijke woonboerderij. Brands verzamelde ruim zeventigduizend boeken en voorwerpen en haalde ze van over de hele wereld naar het ontginningsdorp onder Emmen.
Marianne Bakker kende de markante dorpsgenoot in die antieke boerderij al van jongs af aan. ,,Met Sint Maarten kregen we altijd een heerlijke reep chocola van hem. Het was een supervriendelijke man.’’
Marianne Bakker met het staatsieportret van koningin Emma uit het kasteel van Coevorden. Foto: Jari Leijssenaar
Later raakte ze verslingerd aan zijn verhalen en spullen, sinds 2011 samengebundeld in de museumboerderij. Brands overleed in 2019. Bakker werd juist in die tijd een steeds belangrijkere kracht in de nalatenschap en is inmiddels naast pr-vrouw van het museum ook samensteller van tentoonstellingen.
Onder toeziend oog van een heel land
,,Ik had hem zo graag nog willen vragen naar zijn verhalen bij de bijzondere dingen die ik nu mag tentoonstellen. Hij had alles goed in zijn hoofd zitten. Gelukkig hebben we nog veel filmbeelden van hem, maar hoe hij bijvoorbeeld aan de almanakken van Emma kwam, dat is en blijft gissen.’’
Waarschijnlijk komen de pronkstukken uit de collectie van chiquere antiquariaten in het land, maar Brands was vaak net zo in zijn element op rommelmarkten en ander snuisterplekken. ,,In zijn tijd was er nog geen Marktplaats, anders had hij daar vast alle dagen op gezeten’’, denkt Bakker.
Vrijwilligers leggen de laatste hand aan de expositie. Foto: Jari Leijssenaar
Hoe koningsgezind Jans Brands zelf was, weet ze niet, maar omdat hij veel verzamelde over de vaderlandse geschiedenis was een zoektocht naar koninklijke spulletjes in de collectie niet lastig. Ze moest eerder schrappen dan schrapen.
,,We hebben daarom gekozen voor belangrijke gebeurtenissen van de Oranjes zoals geboorte, huwelijk en overlijden. Hoewel de familie soms ook zo gesloten mogelijk is, gebeuren die zaken onder toeziend oog van een heel land.’’
Zien en gezien worden
Koningsdag 2024 in Emmen wordt straks van alle kanten vastgelegd door televisieploegen en kranten en op sociale media zullen fans en volgers van zich laten horen.
En hoewel de communicatiemiddelen nu eindelozer zijn, was die aandacht voor belangrijke momenten rondom het hof vroeger niet anders. Het brengt Bakker bij het absolute pronkstuk van de nieuwe tentoonstelling: een kilorijk en kwetsbaar prentenboek van het opbaren en de uitvaart (‘Lijkstatie’) van prins Willem IV van Oranje-Nassau eind 1751 en begin 1752.
Op de eerste pagina is duidelijk dat het imposante propagandaboekwerk doordrenkt is van symboliek en status. ‘Afbeelding van zaal en ’t praalbed waar op het lyk van Zyne Doorluchtige Hoogheid Den Heere Willem Karel Hendrik Friso geduurende verscheide dagen ten toon is gesteld geweest’, staat geschreven bij een afbeelding van het dode lichaam omringd met hoge piefen en lugubere afbeeldingen van skeletten.
Prentenboek (links) van het opbaren en de uitvaart van prins Willem IV. Foto: Museum Collectie Brands
Bladzij na bladzij is daarna de rouwstoet vol buitenlandse gardes, de complete hofhouding en een haast eindeloze rits aan hotemetoten tot in de puntjes uitgewerkt. Geschetst langs de route en later met erts vereeuwigd om uiteindelijk in Nieuw-Dordrecht te belanden. Van dragonders te paard tot de pasteibakkers van het hof, iedereen moest meelopen in de stoet. Een kwestie van zien en gezien worden.
Hulp uit de regio
Achterin staat een uitgebreide rang- en plaatschikking van de Nieuwe Kerk in Delft waar de eerste erfstadhouder onder het praalgraf van Willem van Oranje is bijgezet. Recent werd een derde grafkelder opgeleverd waar Oranjes nog steeds hun laatste rustplaats hebben.
Een koninklijke binnenkomst. Foto: Museum Collectie Brands
Naast klassieke stukken uit de vorige eeuw verzamelde Brands vooral hebbedingetjes rondom de drie koninginnen die hij zelf uitgebreid meemaakte: Wilhelmina, Juliana en Beatrix. Maar de liefhebbers van het huidige oranjegezin komen er zeker niet bekaaid vanaf, blijkt uit een kijkje achter de schermen tijdens de opbouw van de tentoonstelling.
De bandoneon van Muziekmuseum Vosbergen. Foto: Museum Collectie Brands
In de hoek klinkt tangomuziek van Carel Kraayenhof, onlosmakelijk verbonden aan de trouwtraan van Máxima Zorreguieta van dik twintig jaar geleden. Naast de video ligt een tastbare bandoneon, geleend van Muziekmuseum Vosbergen uit Eelde. Ook naar het tentoongestelde geboortebord van kroonprinses Amalia was het niet ver zoeken, die is in bruikleen van de Jan Menze van Diepen Stichting uit Slochteren.
Hoog bezoek
Tussen de uitstallingen staat een door vrijwilligers zelf gezaagde gouden troon met kroon en scepter klaar voor bezoekers om zich even koning of koningin te wanen.
Of het aanlokkelijk genoeg is om de Oranje’s zelf het uitstapje naar Nieuw-Dordrecht te laten maken rondom het bezoek aan Emmen? Bakker vermoedt van niet. ,,Ze zijn heel welkom, maar we hebben ons ook aangemeld om langs de route wat van ons museum en ons project over Industrieel Erfgoed te laten zien. En anders zijn de tienduizenden andere bezoekers aan Koningsdag 2024 meer dan van harte welkom om even buiten Emmen te komen kijken. Het is maar een paar kilometer, je bent er zo.’’
