Wat tast de jeneverbessen op de Drentse zandgronden aan? 'Plant bevat stoffen die we voor medicijnen gebruiken'

Veldhuis promoveerde onlangs op dit onderwerp bij de Rijksuniversiteit Groningen. ,,Ik was altijd al geïnteresseerd in hoe planten omgaan met stressituaties, zoals bijvoorbeeld droogte. De jeneverbes is een van de meest wijdverspreide plantensoorten ter wereld. In Nederland komt ie vooral op voedingsarme zandgronden voor, zoals in Drenthe en Overijssel. Maar sinds een jaar of zestig gaan de populaties jeneverbessen hard achteruit. Het aantal jeneverbessen dat zich voortplant is gehalveerd in de laatste zestig jaar en in Vlaanderen en Engeland is de populatie in de afgelopen twintig jaar met een derde afgenomen.’’

Met grote gevolgen voor de biodiversiteit. ,,Een heleboel soorten zijn afhankelijk van jeneverbessen, zoals schimmels, korstmossen, vogels en insecten.’’

Maar ook de mens krijgt ermee te maken. ,,Wij maken al eeuwenlang gebruik van de jeneverbes. Het hout is goed bestand tegen rot, de bessen worden verwerkt in etherische oliën, stoofpotjes en de plant bevat ook stoffen die we voor medicijnen gebruiken.’’ Maar ook onze Hollandse jenever wordt met de jeneverbessen op smaak gebracht en de Engelse variant ‘gin’ is naar deze plant genoemd.

Veldhuis legt uit dat door de toename van stikstof jeneverbessen letterlijk en figuurlijk in de schaduw van grassen komen te staan. ,,De jeneverbes groeit een paar centimeter per jaar. Normaliter heeft deze plant weinig concurrentie op de voedingsarme zandgronden. Maar door stikstof komen er meer grassen die harder en sneller dan de jonge jeneverbes groeien, waardoor de laatste strijd om het zonlicht verliest.’’

Maar er is nog een andere oorzaak. ,,Als er stikstof in de bodem komt, vinden er allerlei chemische reacties plaats waardoor er bodemverzuring ontstaat. Dit heeft weer als gevolg dat er minder voedingsstoffen zijn. Jeneverbessen werken namelijk samen met schimmels die deze stoffen, zoals calcium, natrium en magnesium, aan de planten geven. Daarvoor krijgen ze suikers terug. De verzuring tast de samenwerking met deze schimmels aan. Nu kan de jeneverbes wel tegen een stootje, maar die heeft toch wel een bepaalde hoeveelheid voeding nodig.’’

De jeneverbes is de enige boomsoort die op de Nederlandse Rode lijst van planten staat. ,,Maar hij wordt niet overal bedreigd, in bijvoorbeeld Scandinavië doet ie het nog uitstekend.’’