Oekraïense graanfamilie in Asser silo: de Stalin-terreur, de oorlog van nu en de hoop van later  

Ga er maar aanstaan, een voorstelling spelen in zo’n galmbak van een silo. Met tekst, met cello, met synthesizer, met zang. Kan alle kanten uit kaatsen. ,,Onze Nico Wijnberg is geluidstovenaar. Dat mag wel eens worden benadrukt”, zegt artistiek directeur Dirk Bruinsma van de Drentse Peergroup.

Zaterdag gaat het door hem geregisseerde Graan in première. ,,Het was hard werken”, beaamt Wijnberg. ,,Nog steeds. De tekst, de muziek, het ritme van de voorstelling de dynamiek. Maar het begint erop te lijken. Ik hoop daarbij dat de aanwezigheid van publiek nog wat dempend werkt.”

Zo kan Peergroup alvast wennen aan de locatie. Want de silo’s aan de Havenkade in Assen zijn de beoogde thuishaven van het gezelschap, samen met Garage TDI en Wabi Sabi. Een maakplek vooral, niet per se een speelplek.

Een geluid dat alle kanten uit vliegt kun je met enige fantasie toepasselijk noemen voor Graan. Het publiek zit immers in een vierkant om de voorstelling heen. Deze wordt gespeeld op een naar het midden toe traag oplopende heuvel, als een vulkaan, opgeworpen door vormgever Ascon de Nijs. Het is de vulkaan waarop de geschiedenis en het heden van Oekraïne dansen, inclusief krater, waar overgrootvader Mykhailo (René Groothof) en zijn kleindochter Ana (Dora Groothof) op z’n tijd uit tevoorschijn komen en weer in verdwijnen. Dit als contrast met de permanent aanwezige achterkleindochter Halyna (Charlie Panneman).

Zij verbeeldt stoer de veerkracht van het Oekraïense volk, middels haar terugkeer in 2042 naar de nog met mijnen bedekte, verlaten boerderij van haar familie, om er het graan weer te verbouwen.

In de week van de première is de groep bezig aan een reeks doorlopen en try-outs. Tijd voor afstellen op detailniveau. Waarbij opvalt dat één generatie in die familie wordt overgeslagen, de vader van Ana ‘bestaat niet’. Dora Groothof: ,,Paste niet in de tijdlijn. Het was Ana’s grootvader die Stalins tijd meemaakte”, zegt ze tijdens de dinerpauze, vlak voor zo’n doorloop.

Haar echte vader paste wél: Dora (38) is René Groothofs dochter. ,,Ze vroegen mij of ik een actrice wist voor de rol van Mykhailo’s kleindochter”, zegt hij. ,,Ik stelde Dora voor. Met mijn andere twee dochters had ik al wel gespeeld. Met haar nog nooit. Dat leek me dus leuk.”

René Groothof (76) is de drie jaar jongere broer van Frank, die onlangs nog actief was op festival Roegklassiek in Groningen. Voor René Groothof is Graan na decennia aan producties zijn locatiedebuut. De 27-jarige Charlie Panneman geldt als een groot talent. In de zomer speelde ze een goed ontvangen, zelf gemaakte eerste solovoorstelling op de Parade.

Deze speelomgeving, de silo met zijn handicaps, en met dat publiek rondom, levert sowieso wat op, zegt Dora Groothof. ,,Een extra laag van spanning, van noodzakelijke vertraging in onze verder zo vluchtige maatschappij. Je voelt al spelend de mensen in je rug.” René Groothof: ,,We moeten ons bewust zijn van dat publiek achter en naast ons. Zó spelen dat ze in die stoelen niet halverwege beginnen te denken aan de trein die ze straks nog moeten halen.” Panneman ziet nog een extra dimensie: ,,Je kijkt als bezoeker naar de personages, maar door de opstelling zie je aan drie kanten ook de andere bezoekers.”

In de voorstelling probeert de oude Mykhailo, terugspelend naar 1930, zijn heulende houding tegenover het moordlustige Stalin-regime te duiden, schuldbewust, als graanboer die indertijd met zijn knie buigende opstelling een enkele reis Goelag afkocht, maar tegelijkertijd verraad pleegde jegens zijn buurman en vriend Igor.

Mykhailo’s kleindochter Ana, die de Russische invasie en drone-aanvallen van nu ondergaat, zoekt naar woorden in haar ellende, naar haar identiteit in die familiegeschiedenis, terwijl Halyna pakweg twintig jaar later dapper aan het ontmijnen van de boerderij begint, om dit erfstuk nieuw leven in te blazen.

Een magisch-realistische tijdreis dus, permanent ondersteund door de cello en synth, inclusief loops, van de Poolse Dobrawa Czocher. ,,Ik ben al tijden fan van haar muziek”, zegt Bruinsma. ,,En ik ben heel opgetogen om mee te mogen doen”, reageert Czocher. ,,Ik verdiepte me in de keuzes en werkmethode van Peergroup en heb vervolgens mijn manager overruled. Hij wilde me elders laten optreden, voor meer geld. Maar ik wilde dít. Absoluut.”

Eenvoudig was en is dat niet, zichzelf concentreren op haar eigen composities en spel, en daarnaast haar inbreng in de scènes juist te timen. ,,Zeker in het begin was het lastig, omdat ik geen woord Nederlands spreek. Maar met Engels red ik me prima. En ik heb constant scherp zitten observeren.”

Het resultaat is een voorstelling waarvan het finetunen door de uitdagende omstandigheden vast nog een aantal speelbeurten voortgaat. Geluidstovenaar Wijnberg zal al zijn stokjes nodig hebben.