Albert Secuur speelt Bas Jan Ader in een oude remise in Bad Nieuweschans. Foto: Pjotr Wiese
Het is vijftig jaar geleden dat de Groninger conceptueel kunstenaar Bas Jan Ader verdween op de Atlantische Oceaan. Dat is dit jaar al van Groningen tot Hamburg herdacht met tentoonstellingen. Acteur Albert Secuur wekt Ader nu tot leven in een indrukwekkende theatermonoloog.
Er valt veel in de voorstelling Lost in Gravity. Verf, water, fietsbellen, blikjes – niets is bestand tegen de zwaartekracht. Of nou ja, niets? Een fiets – een verwijzing naar de film waarop Bas Jan Ader een Amsterdamse gracht inrijdt – hangt op zijn kop aan het plafond en blijft daar hangen, evenals de kerkbanken uit de kerk van Nieuw-Beerta.
In die omgeving groeide Bas Jan Ader op en was zijn vader dominee. Niet toevallig vindt deze theatermonoloog vlakbij plaats, in Bad Nieuweschans, in een oude remise die de creatieve chaos ademt van een kunstenaarsatelier.
Vallen en falen
Vallen, falen en opstaan, daar was de in 1942 in Winschoten geboren kunstenaar door gefascineerd. Vallen gaat over controleverlies en over doen wat je zelf wilt. „Doe eens één dag iets waarmee je helemaal je boekje te buiten gaat”, adviseert acteur Albert Secuur als Ader, zittend op een steiger met twee gestapelde matrasjes op de grond. Je houdt je adem in. Zou hij...?
Bas Jan Ader deed er veelal het zwijgen toe. Over wat hem bewoog, over wat hij met zijn kunst beoogde. Een film van drie minuten waarin hij huilend te zien is, heeft de niets- en tegelijk veelzeggende titel I’m too sad to tell you. De Bas Jan Ader die Secuur neerzet heeft evenwel genoeg te vertellen.
Om te beginnen aan zijn vader. Bastiaan Jan Ader was verzetsstrijder en werd gefusilleerd toen Bas Jan 2 jaar was – dat horen we zelfs, een kippenvelmoment. Zijn vader fungeert als moreel kompas, maar de zoon moet daar niets van hebben. De voice-over is een mooie manier om zijn vaders verhaal in de voorstelling te verweven, al is het soms verwarrend wie er aan het woord is.
Altijd zoekende
Secuur vertelt het publiek als Ader over zijn levensloop, over zijn twijfels, onzekerheden en verlangens, over de soms moeizame relatie met zijn moeder, met zijn vrouw Mary Sue en zijn buitenechtelijke vriendinnen. Secuur zet hem treffend neer als een mens van vlees en bloed, getroebleerd en altijd zoekende.
Dan komt het onvermijdelijke moment dat Ader in zijn bootje stapt om de Atlantische Oceaan over te varen. Hij begint eerst voortvarend aan zijn reis, maar belandt dan in een storm. Hij worstelt, houdt zich even staande. En valt. Wat een ijzersterke scène.
Of de verdwijning Aders bedoeling was, laat Secuur een beetje in het midden, maar feit blijft dat zijn roem mede door zijn mysterieuze einde pas tot grote hoogte steeg. „Ik ben nu levender dan toen ik echt leefde.” Ader inspireert nog altijd en werd een cultheld.
Of alle interpretaties in de voorstelling historisch accuraat zijn, is maar de vraag, mede omdat Ader zelf zo weinig losliet. Maar Lost in Gravity is dan ook geen geschiedschrijving. Het is kunst – een moedig portret van een kunstenaar die nog altijd tot de verbeelding spreekt, in al zijn menselijkheid en kwetsbaarheid.
Theatermonoloog
Gebeurtenis Lost in Gravity.Door Albert Secuur. Producent Stichting Gedeelde Verhalen. Regie Bruun Kuijt. Tekst Trea Alers en Bas van der Heide. Decor en scenografie Bas de Bruijn en Christian Wijnholds. Gezien 25/10 (première), oude remise, Bad Nieuweschans. Publiek Circa 170. Nog te zien donderdag tot en met zondag, tot en met 6 december. ★★★★☆
